2-Varyant «Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish mexanizmi. Pozitiv va normativ makroiqtisodiyot tushunchalariga izoh bering. YaIm ni xisoblash usullari Javoblar

2-Varyant

1. 
   «Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish mexanizmi.
   
2. 
   Pozitiv va normativ makroiqtisodiyot tushunchalariga izoh bering.
   

3.YaIM ni xisoblash usullari


Javoblar:

1.Keyns xochi‖ Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish mexanizmi Rejalashtirilgan xarajatlar chizig’i haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar bir-biriga teng bo’lgan (Y=Ye) chiziqni qaysidir a nuqtada kesib o’tadi. Quyida keltirilgan 7.2-chizmada tovarlar va xizmatlar bozorida qisqa muddatli muvozanatga erishish mexanizmi tasvirlangan bo’lib, u Keyns xochi‖ nomini olgan. Y=Ye chiziqda haqiqiy investitsiyalar va jamg’armalar tengligi saqlanadi. a nuqtada esa daromadlar rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo’ladi. Shuningdek, bu

yerda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiyalarning o’zaro tengligiga erishiladi,ya‘ni,makroiqtisodiy muvozanat ta‘minlanadi.7.2-chizma.Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli) E ( rejalashtirilgan xarajatlar)

(daromad, real xarajatlar) Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y1) uning muvozanat darajasi(Y0)dan ko’p bo’lsa, iste‘molchilar mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar taklif qilganga nisbatan kam sotib oladi (ADAS) ko’ramiz. Talabning oshishi esa firmalar zahirasining kamayishi hisobiga qondiriladi. Natijada, YaMM asta sekin Y2 dan Y0 ga qarab o’sadi va yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa ayni paytda Ye=Y va I=S ayniyatlarga erishilganligini anglatadi.Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (Y0),yalpi xarajatlar komponentlarining har birining (iste‘mol,investitsiya,davlat xarajatlari yoki sof eksport) o’zgarishi natijasida tebranishi mumkin. Ushbu tarkibdagi birorta omilning miqdorining o’sishi rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga suradi va aksincha kamayishi pastga surilishga olib keladi. Avtonom xarajatlar multiplikatori. Avtonom xarajatlarning har qanday o’sishi, ya‘ni ΔA =Δ (a+I+G+Xn) multiplikator samarasi hisobiga yalpi daromadlarning ko’proq miqdorga (ΔY) oshishiga olib keladi. Avtonom xarajatlar multiplikatori muvozanatli YaMM o’zgarishning avtonom xarajatlarning har qanday komponenti o’zgarishiga nisbatini ko’rsatadi: m = ΔY /ΔA: Bu yerda: m - avtonom xarajatlar multiplikatori; ΔY – muvozanatli YaIMning o’zgarishi; ΔA – avtonom xarajatlarning Y o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan o’zgarishi. Multiplikator - yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o’sishi (kamayishi)dan necha marta ortiq o’sganligini (kamayganligi) ko’rsatadi.

Demak iste‘molga chegaralangan moyillik qancha katta bo’lsa multiplikator samarasi ham shuncha yuqori bo’ladi. Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi byudjet soliq siyosati samaradorligiga ta‘sir ko’rsatadi.Davlat o’z xarajatlarini oshirayotganda,yoki investitsiya xarajatlarini oshirish choralarini ko’rayotganda,bu xarajatlar jami talabni qancha miqdorga oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur.

Retsession va inflyasion uzilish.Agarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (U0) potensial (U*) hajmidan kam bo’lsa,jami talab samarasiz hisoblanadi. Ya‘ni, AD=AS tenglikka erishilgan bo’lsada,yalpi xarajatlar miqdori resurslarining to’liq bandligi darajasini ta‘minlamaydi.Yalpi talabning yetishmasligi iqtisodiyotga depressiv ta‘sir ko‗rsatadi. 7.3-chizma. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o‗rtasidagi retsession uzilish

YaMM (YaIM)ni to‗liq bandlilikning noinflyatsion darajasiga qadar o’stirish uchun jami talab (jami xarajatlar) ko’paytirilishi zarur bo’lgan miqdor retsession uzilish deyiladi (7.3-chizma). Ishlab chiqarishda to’liq bandlikka erishish va retsession uzilishni yo’qotish uchun jami talabni rag’batlantirish va muvozanatni «A‘ nuqtadan «V‘ nuqtagacha surish lozim. Bu yerda muvozanatli yalpi daromadning o’sishi ΔU quyidagiga teng bo’ladi: ΔU=Retsession uzilish miqdori * A’vtonom xarajatlar multiplikatori miqdori YaIMni toliq bandlikning noinflyatsion darajasigacha pasaytirish uchun jami talab (jami xarajatlar) kamayishi zarur bo’lgan miqdor inflyatsion uzilish deyiladi. Agarda,ishlab chiqarish haqiqiy hajmi (Uo) potensial (U*) hajmidan ko’p bo’lsa,jami xarajatlar ortiqcha hisoblanadi.Jami talabning ortiqchaligi iqtisodiyotda inflyatsiya jarayoniga olib keladi.Boshqacha aytganda jami talab hajmining jami taklif hajmidan qisqa muddatda katta bo‗lishi oqibatida haqiqiy va potensial YaIM hajmlari o‗rtasida inflyasion uzilish ro’y beradi (7.4-chizma).Bu uzilishni 88 bartaraf qilish uchun jami xarajatlarni kamaytirish,boshqacha qilib aytganda jami talabni cheklash zarur.

7.4-chizma. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o’rtasidagi inflyasion uzilish

Grafikda bu jarayon muvozanatni A nuqtadan V nuqtagacha surishni anglatadi. Bu yerda jami muvozanatili yalpi daromad hajmidagi (ΔU) qisqarish quyidagicha bo’ladi: ΔU= Inflyatsion uzilish miqdori * Avtonom xarajatlar multiplikatori miqdori. Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklif modelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan bo’lib,uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi talab va yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda baholar darajasi va ish haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko‗ra tovar moddiy zahiralarining o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo’ladi.

2.Makroiqtisodiyot umumiy iqtisodiy nazariyaning bo’limi hisoblanib, unda milliy xoʻjalik darajasida iqtisodiyotning fundamental muammolari tadqiq qilinadi.

Makroiqtisodiy nazariyaning ikki koʻrinishi oʻzaro farqlanadi:

a)pozitiv,makroiqtisodiyot;

b)normative,makroiqtisoiyot.

Pozitiv makroiqtisodiyot real iqtisodiy hodisalarni va ularning aloqador-liklarini,oʻrganadi.

Normativ makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yoʻnalishlarini taklif etadi.

Shu joyda iqtisodiy nazariyaning ikki mustaqil boʻlimi sifatida makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot fanlarining predmetlarini oʻzaro farqlab olishimiz zarur.
Mikroiqtisodiyot predmeti boʻlib “belgilangan” iqtisodiy shart-sharoitlarda uy xoʻjaliklari va firmalar darajasida iqtisodiy qaror qabul qilish mexanizmi
hisoblanadi. Mikroiqtisodiy tahlil obʻekti boʻlib alohida tovarlar bozorlari, resurslar bozorlari, ulardagi talab va taklif hisoblansa makroiqtisodiyotda milliy iqtisodiyot darajasida mehnat, pul, tovarlar va xizmatlar bozorlarining oʻzaro munosabatlari va oʻzaro ta‟sirini tahlil qilinadi.
Mikroiqtisodiyotda “belgilangan” deb qabul qilingan, yaʻni mikroiqtisodiy tadqiqot predmeti hisoblanmaydigan koʻpgina koʻrsatkichlar, jumladan isteʻmolchilarning daromadlari, jamgʻarmalari, foiz stavkasining dinamikasini va buni belgilovchi omillarni makroitisodiyot tadqiq qiladi.
Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror oʻsishini, resurslarning toʻliq bandliligini, inflatsiyaning past surʻatlarini va toʻlov balansining muvozanatini taʻminlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy mexanizmlarini oʻrganadi.
Keltirilgan taʻrifdan ko’rinib turibdiki makroiqtisodiyot predmetida oʻzaro bog’iq uch jihatni ajratib koʻrsatish mumkin.Bular:
1) milliy iqtisodiyot;
2) davlat tomonidan iqtisodiy siyosati yuritish va iqtisodiyotni tartibga solish;
3) jahon xoʻjaligi doirasida milliy iqtisodiyotni boshqa mamlakatlar iqtisodiyoti bilan oʻzaro munosabatlari masalasi.
Yalpi ichki mahsulot - final foydalanish uchun mo'ljallangan va mamlakat vaqt muayyan vaqt uchun qilingan tovarlar va xizmatlar bozori qadriyatlar yig'indisi hisoblanadi. nominal va real yalpi ichki mahsulotning mavjud. Keling, bu muhim ta'riflar ko'rib chiqaylik.

Nominal yalpi ichki mahsulot - hisoblash davridagi ko'rib narxlarda ishlab chiqarish umumiy qiymatini o'lchaydi bir ko'rsatkich. Bu har yili o'zgaradi. Buning sabablari ikki. Birinchidan, u o'zgarib bozor qiymatini tovarlar va xizmatlar. Ikkinchidan, ishlab chiqarish umumiy jismoniy hajmi ham, aksincha, chiqish, yoki, kamayadi. Masalan, tovarlar va xizmatlarning barcha toifalari uchun narxlar bu davrda ikki barobar ko'paydi. Binobarin, nominal yalpi ichki mahsulot, shuningdek, ikki barobar, lekin o'sha paytda bu davrda iqtisodiyot samarali yaxshiroq va ko'proq ishlashi uchun, degani emas. tufayli ortishi va narxining pasayishi sodir yalpi ichki mahsulotdagi o'zgarish ajratish maqsadida, yalpi ichki mahsulot o'zgarishlar, masalaning hajmi to'g'ridan-to'g'ri mutanosib bo'lgan real,YaIM,joriy,qilgan.

Real yalpi ichki mahsulot - doimiy narxlarda har ikki davrda amalga barcha mahsulotlar baholash yordamida turli-vaqti bilan, ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar ko'rsatkich mutanosib jismoniy hajmi. Ya'ni, ko'rib chiqilayotgan yalpi ichki mahsulotga nisbatan hisoblash inflyatsiya e'tiborsizlik qilish imkonini beradi.
Real yalpi ichki mahsulotning yil davomida iqtisodiy vaziyatni yomonlashdi qanday takomillashtirilgan yoki tushunishga yordam beradi. Misol uchun, 2011 va 2012 yil uchun yalpi ichki mahsulotga nisbatan hajmini taqqoslash zarur. Buning uchun, har bir yil uchun ishlab chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlar hajmi 2011 yilda ularning narxlarda ko'paytiriladi. Bunday yondashuv, ishlab chiqarish haqiqiy o'sishini ko'rish imkonini beradi.
real yalpi ichki mahsulotga nisbatan hisoblash, boshqa yo'llar bilan erishish mumkin. Buning uchun, nominal yalpi ichki mahsulot qiymatini ajratib YaIM deflyatori bo'yicha yalpi ichki mahsulotning narxlari indeksi. qo'shimcha hisoblar bor talab qiladi. YaIM deflyatori - miltiq bir analog hisoblanadi (indeks iste'mol narxlarining). Bu siz ishlab chiqarish, yalpi ichki mahsulotning bir qismi qiymati o'zgarishlarni o'rganish imkonini beradi. Deflyatori hisoblash tovarlar va xizmatlar, ma'lum bir qator saylovlarni talab qiladi. kit qiymati bilan bir qatorda, o'z ichiga iste`mol savatining, hukumat tomonidan xarid mollari, mahsulotlar jahon bozorida kotirovka investitsiya mollari. ishlab chiqarish joriy tuzilishi asoslangan miltiq farqli o'laroq YaIM deflyatori,. Bu ular imtiyozlar xil silsilasini aks beri turli yilgacha deflatörleri, nisbatan bo'lishi mumkin emas, deb qayd etish lozim.
o'zgarishlar ta'siri, "tozalangan" yalpi ichki mahsulot - bu, bir xil tarzda, haqiqiy yalpi ichki mahsulot, deb aytish mumkin bo'lgan narx darajasi. Mana, bir misol bo'ladi. inflyatsiya darajasi 15% edi, va nominal yalpi ichki mahsulotning 20% ga oshdi. Shuning uchun, real yalpi ichki mahsulotning 5% ga o'sdi. Bu, masalan foydalanish, formula faqat bir kichik bilan, ya'ni, o'zgarish past foydalanish mumkin, deb ta'kidlash joizki inflyatsiya darajasi.
Haqiqiy YaIMni aniqlash uchun siz indeks sifatida ifodalanadigan narx darajasini bilishingiz kerak. Eng keng tarqalganlari iste'mol narxlari indeksi (CPI) va YaIM deflyatoridir.


3. Yalpi ichki mahsulot (YaIM) milliy hisoblar tizimining markaziy ko'rsatkichi bo'lib, u ma'lum bir davrda mamlakat rezidentlari tomonidan ishlab chiqarilgan yakuniy mahsulot va xizmatlar qiymatini tavsiflaydi. YaIM ishlab chiqarish natijalarini, iqtisodiy rivojlanish darajasini, iqtisodiy o'sish sur'atlarini va hokazolarni tavsiflash uchun ishlatiladi. YaIM ishlab chiqarilgan mahsulot, ishlab chiqarilgan yakuniy mahsulot va xizmatlar ko'rsatkichi bo'lganligi sababli, u ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan oraliq tovar va xizmatlar qiymatini o'z ichiga olmaydi, ya'ni. oraliq iste'mol qiymati.
YaIM yalpi asosda hisoblanadi, ya'ni. ishlab chiqarilgan mahsulotdan iste'mol qilingan asosiy kapital miqdorini chegirib tashlashdan oldin. Asosiy kapitalning iste'moli bu holda asosiy kapital qiymatining jismoniy va eskirish natijasida davr mobaynida pasayishi sifatida talqin qilinadi. YaIM ko'rsatkichining o'zgarishini sof ichki mahsulot deb hisoblash mumkin. Bu ko‘rsatkichni yalpi ichki mahsulotdan iste’mol qilingan asosiy kapital miqdorini ayirish yo‘li bilan olish mumkin.
YaIMni quyidagi uchta usulda hisoblash mumkin:

1. 
   yalpi qo'shilgan qiymat yig'indisi sifatida (ishlab chiqarish usuli);
   
2. 
   oxirgi foydalanish komponentlari yig'indisi sifatida (oxirgi foydalanish usuli);
   
3. 
   birlamchi daromadlar yig'indisi sifatida (taqsimlash usuli).
   

Da ishlab chiqarishni hisoblash YaIM sanoat yoki tarmoqlar bo‘yicha guruhlangan barcha rezident ishlab chiqarish birliklarining yalpi qo‘shilgan qiymatini yig‘ish yo‘li bilan hisoblanadi. Yalpi qo‘shilgan qiymat ishlab chiqarilgan mahsulot va ko‘rsatilgan xizmatlar qiymati (ishlab chiqarish) bilan ishlab chiqarish jarayonida to‘liq iste’mol qilingan tovar va xizmatlar qiymati (oraliq iste’mol) o‘rtasidagi farqdir.Tovar va xizmatlarning bozordagi mahsulotini asosiy narxlarda yoki, agar buning iloji bo'lmasa, ishlab chiqaruvchilar narxlarida baholash tavsiya etiladi. Asosiy narx - mahsulot va xizmatlar uchun ishlab chiqaruvchi tomonidan olinadigan narx, mahsulotga to'lanadigan har qanday soliqlar bundan mustasno va mahsulotlarga subsidiyalar. Ishlab chiqaruvchi bahosi - ishlab chiqaruvchi tomonidan tovarlar va xizmatlar uchun olinadigan narx, shu jumladan mahsulot va import uchun to'lanadigan soliqlar va mahsulot va import uchun subsidiyalar bundan mustasno.