2. Xufyona iqtisodiyot turlarining tasnifi va uni baholashga nisbatan yondashuvlar

3. Xufyona bozor institutsional tizim sifatida

• Xufyona sektor bilan bog’liq eng katta havf-xatar – bu bozor konistitutsiyasidan keskin farq qiluvchi xatti-harakatlar va bitimlar tuzishning alohida me’yorlari shakilanishidir

• Xufyona me’yorlarning asosida ularning amal qilish hududiy jihatdan va shaxslarning ma’lum doirasi tomonidan chegaralangan ijtimoiy mexanizmlar yotadi – qonunga bo’ysinish me’yorlarining mavjud emasligi, me’yorlarning ijtimoiy mansubligidan qat’I nazar barcha iqtisodiy sub’ektlarga amal qilishga imkon bermaydi

• Mulkchilik huquqlarini tafsirlash va himoyalash bo’yicha davlatga muqobil institut sifatida mafiya haqida dastlabgi tilga olinishi feodalizmdan mayda va o’rta yer mulkchiligiga o’tishning aynan shu pallasiga taalluqli.

• Ilim manbalari bunga misol tariqasida iqtisodchilar va sotsiologlar tomonidan yaxshi o’rganib chiqilgan va boshqa rivojlangan xufyona sektorga ega bo’lgan mamlakatlar keltirilgan

• Italiya

• Sitsiliya

• Kalabriya

• Davlat ushbu mintaqalarning uzoqda joylashganligi va o’zi olib boradigan «bo’lib ol vahokimyat o’rnat » siyosati tufayli ularning mavjudligi haqida shunchaki unutib qo’ydi.

• Shuning uchun, ayniqsa feodal huquqning bekor qilinishi va mayda mulkdorlar sinifining shakilanishi munosabati bilan mulkchilik huquqlarini tafsirlash va shartnimalar bajarilishini ta’minlashning davlatning aralishuviga muqobil mexanizmlari talab etiladi.

• «Mafiya» atamasi odatda turli ma’nolarda va turli xildagi hodisalarni yoritish uchun qo’llaniladi. Iqtisodiy tahlilda ushbu atamadan asosan bitimlarni yuzishda amalga oshiriladigan xatti-harakatning alohida me’yorlari va na’munalarini belgilash uchun foydalaniladi.

• 4. Jaxonda xufyona iqtisodiyot

• Xufyona iqtisodiyot iqtisodiy tizimlarni barcha xillariga xos bo’lib, uning ko’lamlari rivojlangan mamlakatlarda ham, rivojlanayotgan mamlakatlarda hamg’oyat keng.

• 1990-yillarning ikkinchi yarmida rivojlangan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyot YaIM ning o’rtacha 12 foiziga, o’tish iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda 23 foizga, rivojlanayotkan mamalakatlarda esa 39 foizga teng bo’lgan.

• Xufyona iqtisodiyot ko’lamlarining eng tez sur’atlar bilan o’sishi Gretsiya, Italiya, Shvetsiya, Norvegiya va Germaniyada kuzatilmoqda. Masalan , Germaniyada 2001 yilda xufyona sektorning o’sishi 3,5 foizini, ayni payitda YaIMning o’sishi esa 1 foizni tashkil qilgan. Jami xufyona sektor YaIMning 16,5 foizni tashkil qiladi.

• Xufyona sektor rivojlanayotgan mamalakatlarda eng keng ko’lamlarga ega. Masalan, xufyona sektor NIgeriyada YaIMning76 foizini, Taylandda 71 foizni, Misirda 68 foizini, Boliviyada 66 foizini, Panamada 62 foizini taskil qiladi.

• ХХ asirning so’ngi o’n yilligi sobiq sotsialistik mamalakatlarda amlaga oshirilgan chuqur islohotlar bilan bog’liq. Ham siyosiy, ham huquqiy tizimning beqarorligi iqtisodiy sohaga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi

• Xufyona sektor dastlabki besh yilda Ozarbayjan va Guruziyada eng keng ko’lamlarga ega bo’lgan – tegishlicha YaIMning 60,6 va 62,6 foizini tashkil qiladi. Keyingi o’rinlarda Rassiya (41,6%), Bolgariya (36,2%), Moldova (35,7%), Latviya (35,7%) va Qozog’iston (34,3%) turadi. O’zbekistonda esa ushbu ko’rsatkich boshqa davlatlarga nisbatan eng past darajada bo’lgan.