20-Mavzu. Valyutadagi hisob-kitoblar. Shartli birliklardagi hisob-kitoblar Reja

2. Bankdagi xisob-kitob scheti muomalalarining xisobi
Har bir korxonaga tijorat bankida xisob-kitob scheti ochiladi. Bu schetda korxona uz pul mablag‘larini saklaydilar va turli tashkilotlar bilan naqd pulsiz xisob-kitoblar olib boradilar. korxonalarning pul mablag‘lari xisob-kitob schetida saklanganligi uchun bank mahlum mikdorda foyz tulaydi. korxonalar xisob-kitob scheti ochish uchun quyidagi xujjatlrni topshiradi: belgilangan shaklda maxsus ariza. Bu arizaga korxona raxbari va bosh buxgalteri imzo kuyadi: imzolar kuyilgan va pechat bosilgan kartochka (ikki nusxada). korxona raxbari va bosh buxgalterning kartochkada kuyilgan imzolari notarius tomonidan tasdiklanadi.

Xisob-kitob schetidagi pul mablag‘lari quyidagi xujalik muomalalari natijasida kupayishi mumkin: davlatga sotilgan maxsulot uchun pul olinganda; chet tashkilotlarga bajargan ish va xizmatlar uchun pul olinganda; banklardan ssudalar olinganda; kassadagi limitdan ortiqcha pullar utkazilganda; asosiy xujalik faoliyatidan boshqa daromadlar tushganda. Xisob-kitob schetiga tushadigan pul mablag‘lari bank koidalariga muvofik namunaviy xujjatlar asosida rasmiylashtiriladi. Masalan, sotilgan maxsulot, bajarilgan ish va kursatilgan xizmatlar uchun tayyorlov tashkilotlari va boshqa korxonalardan tushadigan pullarni bank ularning uz karzlari uchun pul utkazishi tug‘risidagi xujjatlariga asosan utkazadi. korxona kassadagi naqd pulini bankdagi xisob-kitob schetiga naqd pul topshirish tug‘risida yozilgan mahlumotnomaga asosan topshiradi. Bunda bank pul qabul qilinganligi tug‘risida kvitantsiya beradi. Ayrim xollarda tovar muammolariga doir pul mol yuboruvchining xujjatlariga asosan ҳam undirilishi mumkin. Bunday xollarda xujalik uziga xizmat kursatuvchi bankka maxsus xujjat tulov talabnomasi yozib topshiradi. Bank shu xujjatga asosan xisoblangan pullarni tulovchi schetidan mol yuboruvchining schetiga utkazadi. korxonaning xisob-kitob schetidagi pul quyidagi tulovlar xisobiga kamayishi mumkin: boshqa tashkilot va korxonalardan olingan mol va moddiy boyliklar ҳamda kursatilgan xizmatlar uchun pul tulaganda; mexnatga xak tulash va turli xujalik extiyojlari uchun kassaga naqd pul olib kelinganda; davlat byudjeti va sugurta organlariga majburiyat yuzasidan pul utkazib berilganda; bankdan olingan ssudalar va ularning foizi qaytarilganda; xujalik faoliyatiga doir boshqa tulovlar tulanganda. Naqd pul xisob-kitob schetidan pul chekiga asosan beriladi. Xujalikning farmoyishi bilan tulanadigan boshqa barcha naqd pulsiz tulovlar tulov topshirigiga asosan rasmiylashtiriladi. Bu xujjat uch nusxada tuzilib bankka topshiriladi. Tulov topshirigining 1- 2- nusxasini bank olib koladi, 3 nusxasiga pul tulanganligi tug‘risida belgi kuyib tulovchi korxonaga qaytarib beradi. Bank korxonaning xisob-kitob schetidan mustakil ravishda mol yuboruvchining tulov talabnomasiga asosan karzdor tashkilotga utkazadi. Bunday vaktda tulovchi korxonadan xech kanday farmoyish xujjatlari talab kilinmaydi. korxona xak tulashini belgilangan tartibda asosli rad etgan vaktdagina bank pul utkazib bermaydi. Bahzi xujjatlarga asosan bank korxonaning xisob-kitob schetidan suzsiz (tulovchining rozi bulishi yoki bulmasligiga karamasdan) pulni utkazadi. Bunday xujjatlarga xalk sudining ijro varakalari, davlat arbitraji organlarining buyruklari kiradi. Bunday xujjatlarga asosan kreditor tashkilot tulov talabnomasi yozib bankka topshiradi. Bank bu pulni suzsiz undirib beradi. korxonaning xisob-kitob schetidan sarflanadigan pulni bank tomonidan xujjatlarning kelib tushish ketma-ketligiga qarab tulaydi. korxonaning uz xisob-kitob schetidan pul mablag‘lari ҳarakati ustidan nazorat kilib turish uchun bankdan vaqti vaqti bilan kuchirma olib turadi. Bu kuchirma xisob-kitob scheti buyicha bankda yuritiladigan shaxsiy schetning ikkinchi nusxasi xisoblanadi. kuchirmada xisob-kitob schetiga tushgan va undan tulangan ҳamma pul mablag‘lari kursatiladi. Pul mablag‘lari xujalik-ning buyrugidan tashqari xisob-kitobidan sarflangan xollarda kuchirma-ga tegishli xujjatlar ilova kilinadi. Bunda shuni ehtiborga olish kerakki, bank uchun korxonalarning xisob kitob schetlari passiv schet bulib xisoblanadi. SHuning uchun uning kreditida kupayishi, debetida kamayishi aks ettiriladi. Banklar (korxona bilan kelishgan xolda) kuchirmani berish muddatini belgilaydi, shu bilan birga kuchirmani tekshirish muddati, yahni bank yozuvlariga norozilik bildirish muddati ҳam belgilanadi. (2 kun) kuchirmalarni tekshirish paytida aniqlangan xatolar xisob-kitob schetida bank tomonidan yozilgan summada aks ettiriladi.
Kuyida pul mablag‘lari Bilan bog‘liq jarayonlarning buxgalteriya xisobida aks ettirilishini kurib utamiz:
Haridor va buyurtmachilardan keladigan mablag‘ Debet 5110 kredit 4010 (1),
Mol yetkazib beruvchilarga tulangan mablag‘ Debet 6010 kredit 5110 (2),
Naqd pulning xisob-kitob schetiga kelib tushishi Debet 5110 kredit 5010 (3),
Uzoq muddatli bank kreditining qaytarilishi Debet 7810 kredit 5110 (4),
Bankdan naqd pul olinishi Debet 5010 kredit 5110 (5) .
Xisob-kitob scheti aktiv schet bulganligi sababli undagi qoldiq doimo debetida buladi. Bankning kuchirmasida keltirilgan summalar karshisiga korrespondentlanuvchi schetlarning nomerlari yozib chiqiladi, sung kirimga olingan pul mablag‘lari summasiga 5110 schet debetlanib, chikim summalariga esa 5110 schet kreditlanadi.