20-tema. Dáneker, janapay. Dánekerler. Janapaylar. Dánekerler

20-tema.Dáneker, janapay.

1.Dánekerler.

2.Janapaylar.


Dánekerler. Sóz benen sózdiń, sóz toparlarınıń, sonday-aq gáptiń birgelikli aǵzaları menen qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdiń araların baylanıstırıw ushın qollanılatuǵın sóz shaqaplarınıń bir túri bolıp tabıladı. Dánekerler basqa sıyaqlı shıǵısı jaǵınan mánilik sózler bolǵan. Olar ózgermeytuǵın morfologiyalıq kategoriya bolıp sóz ózgertiwshi hám sóz jasawshı affikslerdi qabıl etpey, turaqlı túrde qollanıladı. Dánekerler gáptegi sintaksislik xızmetine qaray dizbeklewshi hám baǵındırıwshı bolıp ekige bólinedi¹.
Dizbeklewshi dánekerler. Gáptiń birgelikli aǵzaları menen dizbekli qospa gáptegi sıńarlardıń araların bir-biri menen teń túrde baylanıstıradı hám olardaǵı hár túrli mánilik qatnaslardı bildiredi. Dizbeklewshi dánekerler ańlatqan mánilik ózgesheliklerine qaray tórt toparǵa bólinedı
1. Biriktiriwshi dánekerler. Gáptiń birgelikli aǵzaların, dizbekli qospa gáptiń sıńarların óz-ara baylanıstırıw ushın qollanıladı hám olardıń arasındaǵı mánilik baylanıstıń bir-biri menen teń ekenligin bildiredı hám, hám de, jáne, jáne de, taǵı, taǵı da, da, de, ta, te hám t.b. Mısalı: ol joldasları menen oylastı hám keńesti.
2. Qarsılas dánekerler. Birgelikli aǵzalardı hám dizbekli qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi bir-birine qarama-qarsı mánilik qatnasta baylanıstırıw ushın qollanıladı: biraq, lekin, al, sonda da, sóytse de, degen menen hám t.b. Mısalı: Kún ıssı, biraq ortaǵa ot jaǵıldı.
3. Awıspalı dánekerler. Gáptegi birgelikli aǵzalardı bir-birine awıspalı mánide baylanıstırıw ushın qollanıladı: yamasa, ya, ya bolmasa, meyli hám t.b. Mısalı: Menińshe ya Aydos, ya Begis, ya Mırjıq barıwı tiyis.
4. Gezekles dánekerler. Hár túrli birgelkili aǵzalardı hám dizbekli qospa gáptiń sıńarların bir-birine gezekleslik mánide baylanıstırıw ushın qollanıladı: gá, gáhi, geyde, bazda, birese, bir hám t.b. Mısalı: Birese kúlkim keledi, birese ashıwlanaman.