2022 abu nasr forobiy va ibn miskavayh axloqiy qarashlarining qiyosiy tahlili

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 2 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
733 
w
www.oriens.uz
February
2022
 
Amaliy axloqning dastlabki namunalari bundan 3 yarim ming yil avval paydo 
bo‘ldi. Falsafiy-axloqiy oqimlar borasida gap ketganda, musulmon Sharqida ikki 
yo‘nalish alohida o‘rin tutadi. Bular mashshoyyunlik va tasavvuf axloqshunosligi. 
O‘rta asr musulmon Sharqida mashshoyyunlik yoki, boshqacha qilib aytganda, 
arastuchilik oqimining vakillari buyuk mutafakkirlar al-Forobiy, at-Turkiy, Abu Ali 
ibn Miskavayh, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abul Barakat al – Bag‘dodiy, Umar 
Xayyomlar hisoblanadi.
Abu Nasr Forobiy va Ibn Miskavayhning axloq nazariyasiga qadimgi yunon 
mutafakkirlari sezilarli ta’sir o‘tkazganlar. Forobiy va Miskavayh yunon 
mutafakkirlarining jamiyat va ijtimoiy axloq to‘g‘risidagi ta’limotlarini islomiy 
nuqtai nazardan qayta ishlaganlar.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR 
Tadqiqot jarayonida Abu Nasr Forobiy va Ibn Miskavayh asarlarida keltirilgan 
falsafiy qarashlaridan foydalanildi. Shuningdek, Abdul Aziz Izzatning “Ibn 
Miskavayhning axloq falsafasi va uning manbalari” asariga murojaat etildi. Tadqiqot 
olib borish davomida tizimlilik, nazariy-deduktiv xulosa chiqarish, analiz va sintez, 
tarixiylik va mantiqiylik tamoyillari qo’llanildi. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Abu Nasr Forobiyning axloq nazariyasiga qadimgi yunon mutafakkirlari 
sezilarli ta’sir o‘tkazganlar. Forobiy yunon mutafakkirlarining jamiyat va ijtimoiy 
axloq to‘g‘risidagi ta’limotlarini islomiy nuqtai nazardan qayta ishlagan.
Forobiy Arastuning jon to‘g‘risidagi nazariyasini o‘zining ilmul nafs (jon 
haqidagi ilm) nazariyasiga asos qilib oldi va uning baxt-saodat va kamolot haqidagi 
maqsadini o‘z falsafasining g‘oyasi sifatida qabul qilish bilan birga, uni islomiy 
ta’limotlar va tushunchalar bilan hamohang qildi. Yunoniy manbalarning ma’qul 
keladigan ma’nolarini diniy rivoyatlarga tadbiq qilish bilan yangi axloq poydevorini 
vujudga keltirdi. Unga binoan, “u jahonda” (oxiratda) ko‘zda tutilgan narsalardan 
ko‘ra, “bu jahonda” amalga oshirish mumkin bo‘lgan ishlarga diqqat-e’tibor ko‘proq 
qaratildi
1
.
Forobiy fikricha, inson olti bosqichda yaratilgan vujudlarning eng pastki 
bosqichida bo‘lsa ham, tug‘ma qobiliyati va quvvati bilan faol aql yordamida o‘zini 
baland martabali mumtoz vujudga aylantira oladi. U mavjudotlar silsilasi 
bosqichlaridagi shunday yagona bir jinsdirki, uni o‘z kuchiga ko‘ra harakatdagi 
borliq deyish mumkin. Baxt-saodat bunday yuksak “ko‘tarilish”, ya’ni mumtozlik 
1
O‘sha joyda. –B.37.

---