2022 kognitiv metafora nazariyasi: yangi yo‘nalishlar abduolimova Maftuna Nurulloxon qizi

KОГНИТИВНАЯ ТЕОРИЯ МЕТАФОРЫ: НОВЫЕ 
ГОРИЗОНТЫ 
Абдуолимова Мафтуна Нуруллохон қизи 
Преподаватель Ферганского государственного
университета 
АННОТАЦИЯ 
Bыдeлeны вeдyщиe иcтoчники и пepcпeктивныe нaпpaвлeния дaльнeйшeгo 
paзвития тeopии кoнцeптyaльнoй мeтaфopы, кoтopыe oбъeдинeны пo 
пpинципy «фaмиль-нoгocxoдcтвa», и нa eгo ocнoвe cфopмиpoвaн cлoжный 
нayчный пpoтoтип кoгнитивнoгo пoдxoдa к иccлeдoвaнию мeтaфopы.
 
 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 3 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
154 
w
www.oriens.uz
March
2022
 
K л ю ч e в ы e
c л o в a: 
кoгнитивнaя 
тeopия 
мeтaфopы, 
тeopия 
кoнцeптyaльнoй мe-тaфopы, мeтaфopичecкoe мoдeлиpoвaниe, гипoтeзa 
инвapиaнтнocти, мeтaфopичec-киecлeдcтвия, кoнцeптyaльнaя интeгpaция, 
кpитческий 
aнaлиз 
мeтaфopы, 
кoгнитивнo-диcкypcивный 
aнaлиз 
мeтaфopы.
 
KIRISH 
Bugun tilshunoslikda metafora haqida yetarlicha bilim va ko‘nikmalar mavjud 
bo‘lishiga qaramay, unga bo‘lgan qiziqish tobora ortib bormoqda. Bu esa, til va 
psixik hodisalarning o‘zaro ta`siridagi tadqiqotlarning dolzarblashuvi tufayli 
metaforologiyaning sifat jihatidan yangi bosqichga o‘tishi bilan bog‘liqdir. So‘nggi 
paytlarda metafora hodisasiga faylasuflar, mantiqchilar, sotsiologlar, psixologlar, 
tilshunoslar, adabiyotshunoslar va gumanitar fan vakillari ham muntazam ravishda 
murojaat qilmoqdalar. Ushbu metaforologik bumga turtki bo‘lib, metaforaning 
kognitiv nazariyasida o‘z ifodasini topgan metafora mohiyati haqidagi yangi g‘oyalar 
edi. O‘tgan asr so‘nggida E.S.Kubryakova “Kognitiv fan bu- dunyoni idrok etish, 
tasniflash, baholash va tushunish doirasida bilimlarni aks ettirish va saqlashni 
o‘rganadigan fan”dir deb yozadi [5,34]. 
Kognitiv jarayondagi asosiy vazifa inson miyasining anologik qobiliyatlarining 
voqea hodisasi sifatida metaforalar tomonidan amalga oshiriladi. Kognitiv 
jarayonlarda inson ongining o‘xshash imkoniyatlarining namoyon bo‘lishi sifatida
metafora muhim ro‘l o‘ynaydi. 
Zamonaviy kognitiv fanda metaforaga tushuntirish, baholash, qabul qilish va 
idrok etish kabi psixik jarayonlarning asosi sifatida qaraladi. Inson metafora 
yordamida o‘z fikrini bayon etibgina qolmay, ularning estetik imkoniyatlaridan 
foydalanadi, shuningdek, metafora bilan fikr yuritadi, ular yordamida o‘zi yashab 
turgan olamni o‘rganadi. Metaforalar bizga qabul qiluvchining ongida mavjud 
bo‘lgan dunyoning linguistik suratini o‘zgartirishga, yaxshi tanish bo‘lgan hodisalarni 
yangicha toifalar bilan tanishtirishga yordam beradi. Bunda metaforaning estetik 
salohiyati, borliqni emotsional baholash qobiliyati muhim ro‘l o‘ynaydi. Kognitiv 
metafora nazariyasining tobora yangi modifikatsiyalarining ortib borishi ushbu ilmiy 
yo‘nalish tarixini, hozirgi holati va kelajakdagi rivojlantirish istiqbollarini har 
tomonlama tushunishni talab qiladi. 
Ma`lumki, kognitiv metaforani o‘rganish nazariyasi va amaliyotiga oid
zamonaviy nashrlar J.Lakoff va M.Johnson ning “Biz yashayotgan metaforalar” 
(Metaphors by which we live) klassik tadqiqotiga asoslanadi [17]. Ushbu nazariyaga 

---