21-amaliy mashg‘ulot binominal qator va uning xususiy hollari. Ba’zi funksiyalarni binomial qator yordamida hisoblash. Binomial qatorlar
Download 269.62 Kb. Pdf ko'rish
|
21-amaliy mashg’ulot
- Bu sahifa navigatsiya:
- Darsda mustaqil ishlash uchun topshiriqlar.
- Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar uyga vaziafa.
21-AMALIY MASHG‘ULOT Binominal qator va uning xususiy hollari. Ba’zi funksiyalarni binomial qator yordamida hisoblash. Binomial qatorlar. Ushbu funksiyani qatorga yoyish masalasini qaraymiz: ( )
(1 )
x bu yerda 1
va
- ixtiyoriy haqiqiy son.
Bu funksiya (1 ) ( )
( ) x f x f x (1) munosabatni va (0) 1 f shartni qanoatlantiradi. ( ) f x funksiyani 2 3 1 2 3 ( ) 1 ...
... n n f x c x c x c x c x
(2) darajali qatorga yoyamiz. 1 2 , ,... c c koeffisiyentlar hozircha noma’lum. U holda 2 1
2 3 ( ) 2 3 ... ... n n f x c c x c x nc x (3) (2) va (3) tengliklarni (1) munosabatga qo’yamiz: 2 1 1 2 3 (1 )( 2 3 ...
...) n n x c c x c x nc x
2 3 1 2 3 (1 ... ...)
n n c x c x c x c x
yoki 2 1 1 2 2 3 1 ( 2 ) (2 3 )
... ( 1) ... n n n c c c x c c x nc n c x
2 3 1 2 3 ...
... n n c x c x c x c x
Chap va o’ng tomondagi ifodalarda bir xil darajali x oldidagi koeffisiyantalrni tenglashtirib, 1
1 2 1 2 c c c , 2 3 2 2 3 c c c
……………. 1 1 ( 1) n n n n c nc c , …………………. tengliklarni hosil qilamiz. Bu yerdan esa 1
2 ( 1) 2! c
, 3 ( 1)( 2) 3!
, …………………. ( 1)( 2)...( 1) ! n n c n
, ………………….. noma’lum koffisiyentlarni topamiz. Koffisiyentlarning bu qiymatlarini (1) munosabatga qo’yib,
3 ( 1) ( 1)(
2) 1 1 ... 2! 3! x x x x
( 1)( 2)...( 1) ... ... !
n x n
(4) qidirilayotgan qatorni hosil qilamiz. Bu qatorni yaqinlashish sohasi 1
ya’ni
1 1
oraliqdan iborat. Hosil qilingan (4) qator binomial qator, uning koeffisiyantlari esa binomial koeffisiyentlar deb ataladi.
Endi bu qatorni ba’zi bir xususiy hollarinini ko’rib chiqamiz: natural son ( ) n bo’lganda 1 x darajasi n bo’lgan ko’phad bo’ladi.
( ) 1
x
funksiyani Binomial qatorga yoying.
3
ga teng. Qisqa ko’paytirish formulasiga binoan funksiya bu ko’rinishni oladi:
2 3 1 1 3 3
x x x . Binomial qator yordamida ham shu ko’rinishni hosil qilish mumkin: 3 2 3 2 3 3(3 1) 3(3 1)(3 2) 1 1 3 1 3 3 2! 3! x x x x x x x . 1 bo’lsa, (4) qator 2 3 1 1 ...
1 x x x x
, 1 1
(5) ko’rinishni oladi.
1 ( )
1 f x x funksiyani binomial qatorga yoying.
xususiy hol ya’ni (5) –ifodadagi
o’rniga x qo’yib, yoki bo’lmasam (4) binomial qatoridan to’g’ridan to’g’ri hisoblab keltirib chiqarish mumkin: 2 3 1 1 ... 1 x x x x
, 1 1
(6) ( ) ln(1
) f x x funksiyani (5) qator yordamida Teylor qatoriga yoyamiz.
Bu funksiyaning Teylor qatoriga yoyilmasini hosil qilish uchun (5) tenglikni 0, x oraliqda integrallaymiz, bu yerda 1,1 x
. 2 3 0 0 (1 ...) 1
x dt t t t dt t yoki
2 3 4 1 1 1 ln(1 ) ... ( 1) ... 2 3 4 n n x x x x x x n
ln(1 )
x f x funksiyani qatorga yoying.
ifodadan foydalanamiz ya’ni
o’rniga 3
ni qo’yib chiqamiz: 2 3
2 3 4 1 1 1 ln(1 ) ... ( 1) ... 3 3 2 3 3 3
4 3 3
n n x x x x x x n
Natijada so’ralgan qatorni hosil qildik.
Endi ba’zi funksiyalarni binomial qator yordamida taqribiy yechish haqida to’xtalamiz. U uchun albatta bizga binomial qator kerak bo’ladi.
3 ( )
f x x funksiyani 9 x dagi qiymatini 0,01 aniqlikda hisoblang. Yechish: Avvalo berilgan funksiyani binomial qatorga yoyib olamiz. Ya’ni 1 3 3 3 ( )
1 ( 1) 1 ( 1) f x x x x tushunarli bo’lishi uchun 1
belgilash kiritib olamiz.
1 1 3 3 1 ( 1) 1
z
1 3 ( ) 1
z
demak, ko’rinib turibdi 1 3 ga teng. (4) ifodaga binoan 1 2 3 3 1 1 1 1
1 1 1 2 1 3 3 3 3 3 1 1 ...
3 2! 3! z z z z ko’rinishni oladi, endi 1
belgilashdan z o’rniga qo’yamiz.
2 3 3 1 1 1 1
1 1 1 2 1 3 3 3 3 3 1 ( 1) 1 ( 1) ( 1) ( 1) ... 3 2! 3! x x x x
Hosil bo’lgan ifoda 3 ( )
f x x funksiyani binomial qatori hosil bo’ldi. Lekin bir narsaga e’tibor berishimiz kerak, ya’ni x ni o’rniga keladigan ifoda albatta 1
dan kichik bo’lishini talab qiladi. Biz endi quyidagicha soddalashtirish bajaramiz: 1 2 3 1 1 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 3 3 3 3
3 1 8
8 1 2 1 ... 8 3 8 2! 8 3! 8
Tenglikni o’ng tomonidagi qavsni ochamiz va 0,001 aniqligda hisoblaymiz 3 9 2,08 kelib chiqadi. Demak, 3 ( )
f x x funksiyani 9 x dagi qiymatini 0,01 aniqlikdagi qiymati 2,08 ga teng bo’lar ekan. Darsda mustaqil ishlash uchun topshiriqlar. 1. Ushbu ( ) 1
x funksiyani binomial qatorga yoying? 2. Ushbu 1 ( )
1 2 f x x funksiyani binomial qatorga yoying? 3. Ushbu 1 ( )
1 f x x funksiyani binomial qatorga yoying? 4. Ushbu 3 1 ( ) 1
x funksiyani binomial qatorga yoying? 5. Ushbu 3 129
sonni 0,001 aniqlikda hisoblang. 6. Ushbu 5 30
Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar uyga vaziafa. 1. Ushbu 3 ( )
1 2 f x x funksiyani binomial qatorga yoying? 2. Ushbu 1 ( )
1 7 f x x funksiyani binomial qatorga yoying? 3. Ushbu
1 n f x x
(bu yerda n-natural son) funksiyani binomial qatorga yoying?
4. Ushbu ( ) ln
x funksiyani binomial qatorga yoying? 5. Ushbu 3 10 sonni 0,001 aniqlikda hisoblang. 6. Ushbu 4 60
7. Ushbu 3
sonni 0,001 aniqlikda hisoblang. Download 269.62 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling