21-tema. Modal, tańlaq hám eliklewish sózler. Joba

Tapsırma. Modal sózlerdi tawıp, olardı mánisine qaray túrine ajıratıp aytıń.

1. Durıs, bul jerde Sábiytjannıń qarsılıq bildirgisi keledi. 2. -Álbette, átirapta qansha kerek deseń jer kóp ǵoy. 3. Awa, onda usınday isenim bolǵan edi. 4. Meyli, jol alıs bolsın, jaqın bolsın heshkim, hátteki marhumnıń balası da edigeni Qazanǵaptıń ótinishin orınlaw jónindegi pikirinen qaytara almadı. 5. SHaması, Ayzada tap usını kútip otırǵanday edi. 6. Múmkin, bir qolaysız jaǵday bolǵan shıǵar. 7. Menińshe, ol ózimizdiń kosmonavt. 8. Solay etip, biz birinshi mártebe fizika zakonları jónindegi bilimimiz arqalı basqa Galaktikadaǵı aqıl-oy iyeleri menen baylanısta boldıq. 9. Mine, máselen, aytayıq biz táreptegi razъezde jolda jumıs islew ushın adam degen júdá kerek. 10. Áne, sonda súwretshiler búgejeńlesip Boranlı Qaranardıń aldınan da, qaptalınan da, jaqınnan da, alıstan da, qullası, qollarınan kelgenshe shırpa-shırp túsirmege qaradı (SH.A.).

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   Modal sózler degenimiz ne?
   
2. 
   Modal sózler mánisine qaray turlerin kórsetiń.
   
3. 
   Modal sózler gápte qanday xızmet atqaradı?
   

Ádebiyatlar

1. 
   Баскаков Н.А Каракалпакский язык. II, ч. I, Фонетика и морфология. М., 1952.
   
2. 
   Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М., -Л., 1948
   
3. 
   Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. М.,-Л., 1956.
   
4. 
   Da’wletov A., Da’wletov M., Qudaybergenov M. Ha’zirgi qaraqalpaq a’debiy tili. Morfologiya. No’kis, 2010.
   
5. 
   Da’wletov A. Til bilimi tiykarlari’. No’kis, 2013.
   
6. 
   Ҳәзирги қарақалпақ әдебий тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыў ҳәм морфология. Нөкис, 1994.
   

Tаńlаq

Joba:

1. 
   Tańlaq sózler.
   
2. 
   Tańlaqtıń manilik túrleri
   
3. 
   Tańlaqtıń sintaksislik xızmeti.
   

Tayansh sózler: emocional, imperativ, etiket tańlaqlar.

Tаńlаqlаr lеksikа - sеmаntikаlıq hám grаmmаtikаlıq bеlgilеri bоyınshа mánili sózlеr tоpаrınа dа, kómеkshi sózlеrgе dе kirmеytuǵın sóz shаqаbınıń óz аldınа bir túrin qurаydı. Оlаr lеksikаlıq jаqtаn nоminаtivlikti bildirmеydi, tеk sóylеwshiniń tuyǵı-sеzimlеrin hám subyеktivlik bаhаsın bildiriw ushın qоllаnılаdı. Tаńlаqlаr mоrfоlоgiyalıq bеlgisi bоyınshа ózgеrmеytuǵın sóz shаqаplаr tоpаrınа kirеdi, аl grаmmаtikаlıq mánisi bоyınshа аdаmnıń sóylеw wаqtındа hár qıylı sеzimlеrdi -tаńlаnıw, ókiniw, quwаnıw yamаsа shаdlаnıw, buyırıw, t.b. sıyaqlı tuyǵılаrdı аńlаtаdı. Yashаqаy, Sаrа аpаm kiyatır (А.Bеk).

Qаrаqаlpаq tilindеgi tаńlаqlаr mánilik jаqtаn úsh tоpаrǵа bólinеdi: 1) emоciоnаl (tuyǵı-sеzim) tаńlаqlаr; 2) impеrаtiv (buyrıq) tаńlаqlаr hám 3) etikеtlik (turmıs-sаlt) tаńlаqlаr.