25- ma’ruza. Tiristorlar

 
25 – rasm. (a) To‘rt qatlamli p-n-p-n diod. (b) tiristorning odatiy legirlash taqsimoti. (c) 
issiqlik muvozanatida tiristorning energetik zona diagrammasi. 

---

 
26 – rasm. p-n-p-n diodning volt amper tavsifi. 
 
27 – rasm. Tiristorning ikki tranzistorli ko‘rinishi. 
Xar xil sohalarda siljish p-n-p-n diodning kambag‘allashgan qatlam kengligini o‘zgarishi 
28 – rasmda ko‘rsatilgan. Issiqlik muvozanatida (29a – rasm) tok oqib o‘tmaydi hamda 
kambag‘allashgan qatlam kengligi kirishmalarning legirlash taqsimoti bilan aniqlanadi. 
J1 va J3 o‘tishlar to‘g‘ri siljigan bo‘ladi. J2 teskari siljigan bo‘ladi. ko‘proq kuchlanish 
tushuvchi markaziy o‘tishda J2 yuz beradi. To‘g‘ri o‘tkazuvchi holatda (28c – rasm) barcha 
uchta o‘tish to‘g‘ri siljigan bo‘ladi. Ikkala tranzistor (p
1
-n
1
-p
2
va n
1
-p
2
-n
2
) to‘yinish rejmida 
bo‘ladi. Shuning uchun asbobdagi kuchlanish tushuvi juda kichik bo‘ladi. (V
1
-

V
2

+V
3
) bilan 
beriladi. U bitta to‘g‘ri siljigan p-n o‘tishdagi kuchlanish tushuviga taxminan teng bo‘ladi. 
Teskari o‘tkazmaydigan holatda (28 d - rasm) J2 o‘tish to‘g‘ri siljigan bo‘ladi, biroq ikkala J1 va 
J3 o‘tishlar teskari siljigan bo‘ladi. 25b – rasmda ko‘rsatilgan legirlash taqsimoti uchun teskari 
teshilish kuchlanishi asosan n
1
sohada kirishmalarning konsentratsiyasi kichikligi tufayli J1 bilan 
aniqlanadi. 
29a – rasm. Planar jarayon bilan tayyorlangan p
2
soha boshqaruvchi elektrod ulangan 
tristorning konfiguratsiyasini ko‘rsatadi. Tiristorning ko‘ndalang kesimi 29b – rasmda uzluksiz 
chiziq bo‘ylab ko‘rsatilgan. Tiristorning volt amper tavsifi p-n-p-n diodnikiga o‘xshash bo‘ladi. 

---

Boshqarish toki Ibosh 

1
+

2
oshishi yuzaga keltiradi vaulanish pastroq kuchlanishda yuz beradi. 
10 – rasm tiristorning volt amper tavsifiga boshqarish tokining tasirini ko‘rsatadi. Boshqarish 
toki oshishi bilan to‘g‘ri ulanish kuchlanishi kamayadi. 31a – rasmda tiristorning oddiy 
qo‘llanilishi ko‘rsatilgan bo‘lib, o‘zgaruvchi quvvat o‘zgarmas quvvat liniyasidan yuklamasiga 
yetkaziladi. R
2
yuklama yoritish lampasi yoki issitgich bo‘lishi kerak xar sikl davomida 
yuklamaga yetkazilayotgan quvvat miqdori tiristor boshqarish toki pulsi vaqtiga bog‘liq bo‘ladi 
(31b – rasm). 
Agar tok puls boshqarish elektrodiga xar bir siklning boshlanishiga yaqin yetkazilsa, 
ko‘pqor quvvat yuklamaga yetkaziladi. Biroq tok pulsi kechiksa, siklda tiristor ulanmaydi va 
yuklamaga yetkazilayotgan quvvat miqdori sezilarlicha kamayadi. 
 
28 – rasm. Tiristor (a) muvozanat, (b) to‘g‘ri o‘tkazmaydigan, (c) to‘g‘ri o‘tkazuvchi va (d) 
teskari o‘tkazmaydigan holatda ishlaganda kambag‘allashgan qatlam kengligi va 
kuchlanish tushuvi. 

---

 
29 – rasm. (a) Planar uchta chiqishli tiristor sxemasi (b) planar tiristorning bir o‘lchamli 
ko‘ndalang kesimi. 
 
30 – rasm. Tiristorning volt-amper tavsifiga boshqaruvchi tokning ta’siri 

---