29. Mavzu: Asosiy vositalar xarakatini hujjatlashtirish

16.1. Nomoddiy aktivlar hisobini tashkil etish.


Nomoddiy aktivlar - xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga xo‘jalik faoliyatida foydala-nish yoki boshqarish, uzoq vaqt (bir yildan ortiq) mobaynida foydalanish uchun mo‘ljal-langan moddiy xususiyatga ega bo‘lmagan mol-mulk ob’ektlaridir.
Nomoddiy aktivlarning hisobga olinishi moliyaviy hisobotlarni tuzuvchi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun juda muhim ahamiyatga ega. Uni yuritish tartibi "Nomoddiy aktivlar" nomli 7-son BHMAda aks ettirilgan. 7-son BHMAda nomoddiy aktivlar, aktivni tan olinish payti va nomoddiy aktivlarning hisobga olinish tartibi tushunchasining aniq ta’rifi bayon qilingan.
Korxona tomonidan tovarlar ishlab chiqarish, ularni realizatsiya qilish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish, boshqarish, ijaraga berish ehtiyojlaridan foydalanuvchi, moddiy ashyoviy asosga ega bo‘lmagan, aniq baholash imkoni mavjud, o‘zida kelgusida iqtisodiy naf keltirish xususiyatini mujassamlashtirgan va unga nisbatan mutlaq xuquqni tasdiqlovchi rasmiy hujjati bo‘lgan, identifikatsiyalanuvchi uzoq muddatli aktiv.
Nomoddiy aktivlarni hisobga olishning vazifalari:

• 
  nomoddiy aktivlarni boshqa aktivlardan ajratilgan holda guruhlarga bo‘lib, ularni hisobga olishni tashkil qilish
  
• 
  nomoddiy aktivlarni joriy hisobda va buxgalteriya balansida tegishli andozalarga hamda me’yoriy hujjatlarga asosan to‘g‘ri va o‘z vaqtida baholash
  
• 
  nomoddiy aktivlardan samarali foydalanishni tashkil qilish
  
• 
  eskirgan, xo‘jalik uchun oshiqcha bo‘lgan nomoddiy aktivlarni o‘z vaqtida hisobdan chiqarishni ta’minlash
  
• 
  hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar bo‘yicha moliyaviy natijalarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida aniqlash
  

Tadbirkorlik sub’ektlari nomoddiy aktivlariga masalan, ilmiy yoki texnik bilim, yangi jarayonlar yoki tizimlar dezayni va amalga oshirilishi, litsenziyalar, intellektual mulk, bozor bilimi va savdo mulklarini (jumladan, brend nomlar va chop etish nomlari) sotib olishda, takomillashtirishda, saqlash yoki yaxshilashda tez-tez resurslarni kengaytiradilar yoki majburiyatlarni tan oladilar.
Ushbu keng ko‘lamni qamrab oladigan oddiy misollarga kompyuter dasturi, patentlar, avtorlik huquqlari, tasviriy filmlar, mijozlar ro‘yxatlari, ipotekaga xizmat ko‘rsatish huquqlari, baliq ovlash litsenziyalari, import kvotalari, franchayzinglar, mijoz yoki ta’minotchi aloqalari, mijoz sodiqligi, bozor ulushi va marketing huquqlarini keltirish mumkin.