2Nomenklaturasi. Olinish usullari

5. Fosfor–organik birikmalar.

Fosfor–organik birikmalar tuzilishiga ko'ra ikki guruhga bo'linadi. Birinchi guruhga fosforning to’g`ridan-to’g`ri uglerod bilan hosil kilgan birikmalari, ikkinchi guruhga esa fosfat kislotaning hosilalari kiradi.
Olinishi. 1) Fosforning galoidli birikmalariga metall organik birikmalar ta'sir ettirilganda hosil bo'ladi:


^2PCI3 ^{+ 3Zn(CH}3⁾2 ^→2P(CH3⁾3 ^{+ 3ZnCI}2 ^PCI3 ^{+ 3CH}2^{MgCI → P(CH}3⁾3 ^{+ 3MgCI}2

2. 
   Galloidli fosfinlarni qaytarish yo'li bilan hosil qilinadi:
   

^{+ 2H}2
^CH3^PCI2 ^{→ CH}3^PH2 ^{+ 2HCI}

2. 
   To'yinmagan uglevodorodlarga fosfin birikishidan hosil bo'ladi: ^{R – CH = CH}2 ^{+ PH}3 ^{→ R – CH – PH}2
   

│ ^CH3
^{Fizikaviy va kimyoviy xossalari. CH}3^PH2 ^{metilfosfin 140S da qaynaydigan rangsiz gaz. C}2 ^H5 ^PH 2^{-etilfosfin tiniq suyuqlik bo'lib, 530S da qaynaydi. Fosfinlar asos xossasiga ega bo'lib,} kislota bilan tuz hosil qiladi:
^PN3 ^{+ HJ → PH}4^J
Uchlamchi fosfinlar galoid alkillar bilan to'rtlamchi fosfoniy asoslarini hosil qiladi: ^P(CH3⁾3 ^{+ CH}3^{J → [(CH}3⁾4^{P]+ J-}

Birlamchi va ikkilamchi fosfinlarning oksidlanishi natijasida alkil fosfin hosil bo'ladi:

katta.
Fosfor-organik birikmalar kimyosini rivojlantirishda A.E.Arbuzov maktabining hissasi

Bu maktabda fosfit kislotaning har xil efirlari va juda ko'p fosfor-organik birikmalar

sintez qilindi hamda ularning xossalari tekshirildi.
A.E.Arbuzov birinchi marta uchlamchi alkil fosfitga galloid alkil ta'sir ettirib alkil fosfon kislota efiri hosil bo'lishini aniqladi:

Bu reaktsiya Arbuzov reaktsiyasi deyiladi.

Fosfor-organik birikmalardan fosfon kislota hosilalari–zarin (I) va tabunlar (II) kuchli zaharli moddalar bo'lib, nafas yo'llarini va teri orqali organizmni zaharlaydi.


Ko'p fosfor–organik birikmalar qishloq xo'jaligida o'simlik zararkunandalariga qarshi kurashishda insektitsid sifatida ishlatiladi. Bulardan xlorofosni misol keltirish mumkin.