2Nomenklaturasi. Olinish usullari

Aralash element – organik birikmalar (bulardan element atomlariga uglevodorod radikallari bilan birga boshqa elementlar ham birikkan bo'ladi):
^C2^H5 ^{MgJ (CH}3⁾2 ^{PCI CH}3 ^As
Yodetilmagniy Xlordimetilfosfin Metilarsin

2. 
   Nomenklaturasi. Olinish usullari. Sof element organik birikmalarning nomi birikmadagi radikal nomiga elementning nomini qo'shish bilan hosil qilinadi:
   

^C2^H5 ^–^Zn-^C2^H5	^C2^H5 ^– Hg^– C2^H5	^C2^H5 ^–^PH-^CH3
Dietilrux	dietil simob	metiletil fosfin

1. Metallarga galoid alkillar ta'sir ettirib olinadi:
^CH3 ^{+ 2Na → CH}3<sup>Na + NaI


2CH</sup>3^{CI + Si → (CH}3⁾2^SiCI2
dimetildixlorsilan

Birinchi marta 1861 yilda frantsuz ximigi F.Grinyar magniy metalliga galoidalkil ta'sir ettirib, magniy organik birikma hosil qiladi:

^CH3^{J + Mg → CH}3^MgJ
Magniy metil yod

Bu modda, ya'ni CH3MgJ Grinyar reaktivi deb ataladi. A.M.Butlerov va uning shogirdlari rux metalini galoid alkil bilan qizdirish natijasida reaktsiyaning birinchi bosqichida aralash, ikkinchi bosqichida esa sof rux- organik birikmalar hosil qiladi:

^CH3^{J + Zn → CH}3 ^{– Zn – J 2CH}3^{ZnJ → CH}3 ^{– Zn – CH}3 ^{+ ZnJ}2
dimetilrux

1. To'yinmagan uglevodorodlarga metallar ta'sir ettirish: Alyuminiy – organik birikmalar sanoatda Chigler usuli bilan alyuminiyga vodorod va olefinlar ta'sir ettirish yo'li bilan hosil qilinadi:

^{2AI + 3H}2 ^{+ 6CH}2 ^{= CH}2 ^{→ 2AI(C}2^H5⁾3
Trietil alyuminiy


^{Olefinlarga borning vodorodli birikmalari (B}2^H6^{-diboran, B}10 ^H24^{– dekaboran) ta'sir} ettirilib bor – organik birikmalar olinadi:
^6CH2 ^=CH2 ^{+ B}2 ^H6 ^{→ 2B(C}2 ^H5⁾3

Alkinlarga metallarning amidlari yoki oksidlari ta'sir ettirilganda ham metall – organik birikmalar hosil bo'ladi:

^{HC≡ CH + 2NaNH}2 ^{→ NaC ≡ CNa + 2NH}3 ^{HC ≡ CH + Ag}2^{O → AgC ≡ CAg + HOH}
Metallar kimyoviy aktivligiga ko'ra o'zidan passiv metallarni birikmalaridan siqib chiqarish hisobiga yangi metall organik birikmalar hosil qiladi. Masalan, dimetil simobga natriy ta'sir ettirilganda, natriy metilat hosil bo'ladi:
^Hg(CH3⁾2 ^{+ 2Na→ 2CH}3^{Na + Hg}

1. Fizikaviy va kimyoviy xossalari. 1) metall organik birikmalar reaktsiyaga kirishish xususiyati kuchli moddalardir. Ular kislota, suv va spirtlar ta'sirida parchalanib, alkanlar hosil qiladi

^CH3^{MgJ + HOH → CH}↑ ^{+ Mg OHJ CH3 – MgJ + CH}3^{OH → CH} 4 ^{+ CH}3^OgJ
Metall – organik birikmalarning bu xususiyati metall bilan uglerod orasidagi bog`ning kuchsizligini ko'rsatadi.
Yuqoridagi reaktsiya asosida A.A.Chugaev, F.V.Tserevitinov, A.P.Terentevlar organik moddalardagi gidroksil guruhsini miqdoriy jihatdan aniqlash usulini taklif etdilar.
Aralash metall – organik birikmalarning tipik vakili bo'lgan magniy organik birikmalar kimyoviy reaktsiyalarga oson kirishadi, masalan, galoid alkillar bilan reaktsiyaga kirishib, yangi uglevodorodlar hosil qiladi:


^{RMgJ + R}1 ^{J → R – R}1 ^{+ Mg J}2

Magniy-organik birikmalar kislorod, galoid, oltingugurt ta'sirida ham parchalanadi:

^+H2^O
CH3^{MgJ + O}2 ^{→ 2CH}3^{OMgJ → 2CH}3^{OH + Mg J OH}

birikmalarga etilen oksid, shuningdek aldegid va ketonlar spirtlar ta'sir ettirib birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlar hosil qilish mumkin:

^{RMgCI+ CH}2 ^{– CH}2 ^{→ R – CH}2 ^{– CH}2 ^{– OMgCI +H}2^O O
CI
^{R – CH}2 ^{– CH}2 ^{– OH + Mg}
OH
Dien uglevodorodlar litiy–organik birikmalar ta'sirida oson polimerlanadi:
Litiy, natriy – organik birikmalarning galoid alkillarga ta'siridan har qanday uglevodorodni sintez qilish mumkin:
Element -organik birikmalar laboratoriyada va organik sintez sanoatida keng ishlatiladi. A.M.Butlerov “Metall–organik kimyo organik sintezning qurolidir” – degan edi. A.N.Nesmeyanov element–organik birikmalar kimyosini rivojlantirishda katta ishlar qilgan. U shogirdlari bilan element–organik birikmalarni sintez qilishda diazo usulini yaratdi.
Bu usulga ko'ra aromatik aminlarga kislotali muhitda nitrit kislota ta'sir ettirib, diazoniy tuzi hosil qilinadi:
Fenildiazoniy xlorid metallarining galloid tuzlari bilan qo'sh tuz hosil qiladi. A.N.Nesmeyanov qo'sh tuzlarga boshqa metallarni ta'sir ettirib, metall organik birikmalar olish yo'lini ko'rsatib berdi. Masalan, fenildiazoniy xloridga simob xlorid qo'shganda qo'sh tuz hosil bo'ladi va unga mis metalli ta'sir ettirilib, simoborganik birikma olinadi:

Shu usul bilan kaliy, surma, mishyak, qo'rg’oshin, germaniy va boshqa metallarning aromatik uglevodorodli birikmalari sintez qilinadi.

quyidagi element organik birikmalarning ba'zi vakillari bilan tanishib chikamiz.