3- amaliy mashg‘ulot sifat yasalishi. Son turlari. Sanoq, jamlovchi, tartib sonlar, numerativ so‘zlar Reja

Tartib son. Tartib sonlar sanoq son negiziga –їnch, inch, -unch, -nti kabi affikslarni qo’shish orqali hosil bo’ladi. Masalan: üchünch, oңunch, yigirminch, ikinti kabi. Qadimgi turkiy tilda tartib sonlar ilki so’zi yordamida ham ifodalangan: ilki kün өlürtüm. (Bx)
Turkologik adabiyotlarda tartib sonlarning hosil bo’lishi to’g’risida har xil fikr uchraydi. P.M.Melioranskiyning fikricha, sanoq sonlarga qo’shilib, tartib son yasovchi affiksning qisqargan formasi –nch bo’lib, u eng qadimgi formadir.
Taqsim son. Sanoq sonlarga – r (-ar, -ər, -їn, -in, -sh(ar)) kabi affikslarni qo’shish bilan hosil qilingan. Masalan: birar (O’ng.), üchar üchrar, toqusar, birin əkin (Ung) kabi.
bir (bir) – birәr (bittadan); üch(uch) – üchәr (uchtadan);
altї (olti) – altїrar (oltitadan); iki (ikki) – ikirәr(ikkitadan).
SHuni ta’kidlash kerakki, dona son ma’nosi ko’pincha sanoq son bilan ham ifodalangan. Masalan: Süsi üch biң ərmish, biz əki biң ərtimiz (To’n.)
Jamlovchi son. Jamlovchi son qo’shimchasi -ag’u, әgu shakliga ega: altї (olti) –altag’u (oltov); üch (uch) – üchәgü (uchov). Sonlar faqat predmet anglatuvchi so`zlar bilan birikkan holdagina aniq miqdor tushunchasiga ega bo`ladi, boshqa hollarda esa uning miqdoriy ma’nosi mavhum bo`ladi, shunday bo`lishiga qaramasdan ayrim olingan har qanday son ham fikran predmetlik tushunchasi bilan aloqador bo`ladi, shuning uchun otga yaqin turadi, keng ma’nodagi otlar hisoblanadi.
Sonlar qadim turkiy so`zlar bo`lganligi uchun sonlarning fonetik, semantik-grammatik xususiyatlari haqida aytiladigan barcha fikrlar hozirgi turkiy tillardagi barcha sonlar uchun umumiydir. Shunga ko`ra sonlar hamma turkiy tillarda dastlab sanoq sonlar, tartib sonlarga, sanoq sonlar esa o`z navbatida dona sonlar, jamlovchi sonlar, taqsim sonlar, chama sonlar va kasr sonlarga bo`linadi.
Turkiy tillarda 1 dan 10 gacha tub sanoq sonlar ayrim fonetik xususiyatlari bilangina farqlanadi:

	1	2	3	4	5	6	7	8	9
tuva	bir	iyi	us	Dѳrt	besh	aldu	chedi	ses	tos
ozarb.	bir	iki	us	Dѳrt	bash	aldu	yedi	sekkiz	dokuz
turk	bir	iki	us	Dѳrt