3- маъруза. ЁҒоч устунларни лойиҳалаш ва ҳисоблаш

3.1- расм. Елимланган ёғоч устунлар: а - ўзгармас квадрат кесимли; б - ўзгармас тўғри тўртбурчак кесимли; в - ўзгарувчан тўғри тўртбурчак кесимли.

Уларнинг кўндаланг кесим ўлчамлари 1 метрдан ҳам катта бўлиши мумкин, узунлиги эса 10 метрдан ортади. Кўндаланг кесими ўзгармас, квадрат кўринишида бўлган елимланган ёғоч устунлар бўйлама сиқувчи кучга қуйидаги формулалар ёрдамида ҳисобланади:

бу ерда: т_б- кўндаланг кесимнинг баландлиги қийматини ўзгариши ҳисобига мустаҳкамликни ўзгаришини ҳисобга оладиган коэффициент; m_и.ш. - елимланадиган ёғочларнинг қалинлиги ҳисобига мустаҳкамликни ўзгаришини ҳисобга оладиган коэффициент.

Елимланган ёғочдан тайёрланган ўзгармас тўғри тўртбурчак кўндаланг кесимли устунлар, бўйлама N кучдан кўндаланг кесимнинг катта томонининг баландлиги бўйича сиқилиш ва эгилишга ишлайди. Бундан ташқари горизонтал шамол таъсирида ҳосил бўладиган эгувчи момент - М ҳам ҳисоблашларда эътиборга олинади.

Мустаҳкамликка қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:

, бу ерда:

Кўндаланг кесимнинг кичик томони бўйича эса бу устунлар сиқилишга ва устиворликка текширилади:

Устун баландлиги бўйича ўзгарувчан тўғри тўртбурчак кўндаланг кесимли устунлар таянчга бикр, юқори уч қисми эса том ёпма конструкциясига шарнирли бириктирилади (3.2-расм).

3.2- расм. Ўзгарувчан кўндаланг кесимли ёғоч устунни бикр таяниши: 1 - анкер; 2 - ўтиргичлар; 3 - болтлар; 4 - елимланган арматура қозиқлар.

Бундай устунларнинг юқори учининг кўндаланг кесим ўлчамлари мустаҳкамлик шарти бўйича, қуйи учи кўндаланг кесими ўлчамлари эса устуннинг рухсат этилган чегаравий эгилувчанлиги бўйича аниқланади. Қуйи учининг ўрта қисмида учбурчаксимон кертиш қилиш тавсия қилинади. Бунда сиқилишдаги нормал кучланишлар эгилишда чекка ён томонларида марказлашиб тўпланади, ички жуфт кучларнинг эгилишдаги елкаси ортади ва таянчдаги маҳкамлаш элементларидаги зўриқишлар камаяди.

Максимал эгувчи момент таянчда ҳосил бўлади:

бу ерда: бўйлама N куч шартли ўққа нисбатан е(h-h₀)2 га тенг эксцентриситет билан таъсир қилади; N - бўйлама вертикал куч; _--шамол таъсирида ҳосил бўладиган сурувчи куч; l -устун узунлиги ; Н- таянчдаги ташқи кучлардан ҳосил бўладиган горизонтал таянч реакцияси (таянчдаги максимал кирқувчи куч қиймати Q₊l; Q - кирқувчи куч; ₊ - шамол босим кучи).

Бундай устунлар сиқилиш - эгилиш бўйича мустаҳкамликка текширилади:

,

Таянчдаги устун кесимининг инерция радиуси га, таянчдаги инерция моменти-, а-келтирилган уйиқ баландлиги. Кўндаланг кесимнинг ўзгаришини ҳисобга олувчи коэффициент - К_N ,

,

Устиворлик коэффициенти-

, га тенг

Устунни эгилишидаги деформацияни ҳисобга оладиган коэффициент- ни қуйидаги формула ёрдамида аниқлаймиз:

бу ерда

А- таянчдаги тўлиқ кўндаланг кесим юзаси, чунки кертиш устунни деформациясига таъсир кўрсатмайди.