3- ma’ruza. O’lchashlarning turlari va usullari xaqida ma’lumot. Reja

Bevosita 
о’lchash 
- 
О’lchanayotgan 
kattalikning 
qiymatini 
tajriba 
ma’lumotlaridan bevosita topish. Masalan, oddiy simobli termometrda yoki 
lineyka yordamida о’lchash. 
u = s x; 
Bunda: u - muayyan birlikda ifodalanyotgan о’lchanayotgan kattalikning 
qiymati; 
s - shkalaning bо’lim qiymati; 
x - shkaladan olingan qaydnoma. 
Bilvosita о’lchash- Bevosita о’lchangan kattaliklar bilan о’lchanayotgan 
kattalik orasida bо’lgan ma’lum bog’lanish asosida katalikning qiymatini topish.. 
Masalan, tezlikni о’lchash. 
u = f (x
1
x
2
...x
n
). 
Majmuiy о’lchash - Bir necha nomdosh kattaliklarning birikmasini bir 
vaqtta bevosita о’lchashdan kelib chiqqan tenglamalar tizimini yechib, 
izlanayotgan qiymatlarni topish. Masalan, har xil tarozi toshlarining massasini 
solishtirib, bir toshning ma’lum massasidan boshqasining massasini topish uchun 
о’tkaziladigan о’lchashlar, xarorati qarshilik termometri orqali о’lchash 
Birgalikdagi о’lchash - Turli nomli ikki va undan ortiq kattaliklar orasidagi 
munosabatni topish uchun bir vaqtda о’tkaziladigan о’lchashlar. Misol, 
rezistorning 20
0
S dagi elektr qarshiligi qiymatini turli temperaturalarda о’lchab 
topish. 
Mutlaq о’lchash - Bir yoki bir necha asosiy kattaliklarni bevosita 
о’lchanishini va (yoki) fizikaviy doimiylikning qiymatlarini qо’llash asosida 
о’tkaziladigan о’lchash. 
Nisbiy о’lchash - Kattalik bilan birlik о’rnida olingan nomdosh kattalikning 
nisbatini yoki asos qilib olingan kattalikka nisbatan nomdosh kattalikning 
о’zgarishini о’lchash. 

---

О’lchash usuli deganda о’lchash qonun-qoidalari va о’lchash vositalaridan 
foydalanib, kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini tushunamiz. 
О’lchashning quyidagi usullari mavjud: