3- ma`ruza: til birliklarining nutqdagi vazifalari va qo 'llanish xususiyatlarl

MAVZU: HARAKATGA DOIR MASALALARNING TURLARI. HARAKATGA DOIR MASALALARNING BAJARISH USULLARI.

Reja:

• 1. Harakatga doir masalalarning bajarishni o`rgatish metodlari. 2. Harakatga doir masalalarning turlari. 3. Harakatga doir masalalarning bajarish usullari.

a) Bir jism harakatiga doir masalalarni quyidagi uch turi mavjud.

• a) Bir jism harakatiga doir masalalarni quyidagi uch turi mavjud.
• Ma’lum masofa va harakat vaqti bo`yicha tezlikni topishga doir masalalar.
• Masala: Piyoda kishi har soatda baravaridan yo`l bosib, 3 soatda 12 km yurgani ma'lum bo`lsa, u qanday tezlik bilan yurgan?

Tezlik	Vaqt	Masofa
?	3 soat	12 km

• Yechish:12:3=4km/soat.

• Demak, Tezlik-masofaning vaqtga bo`linganiga teng

• Ma’lum tezlik va harakat vaqtiga ko`ra masofani topishga doir masalalar.

M: Piyoda kishi soatiga 6 km tezlik bilan 3 soat yo`l yurdi. Piyoda kishi qancha masofa yo`l yurdi.

Tezlik	Vaqt	Masofa
Soatiga 6 km	3 soat	?

• Yechish: 6x3=18km.
• Dyemak, Masofa – tezlik bilan vaqtning ko`paytmasiga teng

• Ma’lum tezlik va masofaga ko`ra harakat vaqtini topishga doir masalalar.

Masalalar yechimlarini o`quvchilar daftarlaridagi yozilishining ko`rinishi bunday bo`ladi:

• Masalalar yechimlarini o`quvchilar daftarlaridagi yozilishining ko`rinishi bunday bo`ladi:
• 1-masala. 60x2=120 (km)
• 2-masala. 120:60=2 (soat)
• 3- masala. 120:2=60 (km soatiga)
• Shundan keyin masalalarning yechimlari taqqoslanadi va ularning o`xshash va farqli tomonlari aniqlanadi. b) Uchrashma harakat. Bunda ikkita joydan ikkita jism bir-biriga qarab yo`naladi va ma’lum bir joyda uchrashadilar.Bunda bitta to`g`ri masalaga teskari masala tuzish orqali boshqa turlari kiritiladi.
• Masala: Ikki qishloqdan bir vaqtda ikki piyoda yo`lga chiqdiva 3 soatdan kiyin uchrashdilar. 1- piyoda soatiga 4 km dan, 2- piyoda soatiga 5 km dan yurdi. Qishloqlar orasidagi masofa qancha?
• soatiga 4 km soatiga 5 km
• A V
• ?
• Yechish: 1. us. 4x3+5x3=12+15=27 (km)
• 2. us. (4+5)x3=9x3=27 (km) bunga teskari masala tuzish mumkin.

• Bir – biridan 27 km masofada bo`lgan ikki qishloqdan bir vaqtda bir – biriga qarab ikki piyoda yo`lga chiqdiva uch soatdan keyin uchrashdi. Birinchi piyoda tezligi soatiga 4 km bo`lsa, ikkinchi piyoda soatiga qanday tezlik bilan yurgan?
• Yechish: I 1) 3x4=12 (km) – 1-piyoda yurgan masofa.
• 27-12=15 (km)- 2- piyoda yurgan masofa.
• 15:3=5 (km) – ikkinchi piyoda tezligi.
• (27-4x3):3=(27-12):3=5 (km/soat).
• 1) 27:3=9 (km) – ikkala piyoda 1 soatda yurdi.
• 2) 9-4=5 (km/soat) – ikkinchi piyoda tezligi.
• Yechish usullarini taqqoslab, o`quvchilar, masalani ikkinchi usuli bilan yechishda yig`indini songa ko`paytirilganini, masalani birinchi usuli bilan yechishda esa yig`indi qo`shiluvchilarining har birini shu songa ko`paytirib, chiqqan natijalarining yig`indisi topilganini aniqlaydilar.
• Masalani yechib bo`lgandan keyin o`quvchilarga bunday savollar berish foydali:
• Piyodalarning har biri uchrashguncha qanchadan masofa o`tgan?
• Nega piyodalar uchrashguncha har xil masofa o`tishgan?
• Piyodalar yo`lning o`rtasida uchrashishadimi yoki yo`qmi?
• Nega yo`l o`rtasida uchrashmaydi?