3. 1-Чизма. Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган усуллар таснифи

Т = Ш . Мш . Тм.
Бунда : Т - товар обороти ҳажми ;
Ш - савдо шахобчаларининг ўртача сони ;
Мш- ҳар бир савдо шахобчасига тўғри келадиган
савдо майдони ;
Тм - бир кв. м. савдо майдонига тўғри келадиган
товар обороти ҳажми .

Товар обороти ўзгаришига савдо шахобчалари сони ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун қуйидаги формула тавсия қилинади :

 Т ш = (Ш₁ - Ш₀ ) . Мш₀ . Тм₀

Чакана товар оборотининг битта савдо шахобчасига тўғри келадиган ўртача савдо майдони ўзгариши эвазига ўзгарганлигини аниқлаш учун қуйидаги формула тавсия қилинади :

 Тмш = Ш₁ . (Мш₁ - Мш₀) . Тм_{0 .}

Чакана товар обороти ҳажмининг бир кв.м. савдо майдонига тўғри келадиган товар обороти эвазига ўзгаришини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланишни тавсия қиламиз :

 Ттм = Ш₁ . Мш₁ . (Тм₁ - Тм₀ )

Одатдагидек барча омиллар таъсири товар оборотининг умумий фарқига тенг бўлиши лозим :

 Т =  Тш   Тмш   Ттм

Юқорида келтирилган усулнинг амалиётда қўлланилишини аниқ маълумотларни қўллаб исботлаш мумкин (3.10-жадвал).

Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики чакана товар обороти ҳисобот йилида ўтган йилга нисбатан 1579,6 минг сўмга кўпайган. Бу ўзгаришга қуйидаги омиллар таъсир кўрсатган:
1. Савдо шахобчалари сонининг 2 тага кўпайганлиги товар обороти ҳажмини 388,2 минг сўмга (2 . 4,1 . 47,34 ) кўпайтирган.


3.10 - Жадвал
Товар оборотининг ўзгаришига савдо шахобчалари, уларнинг савдо майдони ва самарадорлигининг таъсирини фарқлаш усули билан аниқлаш ҳисоби.