3-amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Kosmik tasvirlar. Maqsad

---

3-AMALIY MASHG‘ULOT.
Mavzu: Kosmik tasvirlar. 
Maqsad: Talabalarga kosmik tasvirlar to‘g‘risida tushuncha berish va 
ko‘nikma hosil qilish. 
Mashg‘ulotning jihozi: Aerofotosuratlar va kosmik suratlar tasviri. 
Topshiriq:
1.Kosmik suratga olish qanday vositalar orqali amalga oshiriladi? 
2.Kosmik suratga olish bajariladigan vazifalar nimalardan iborat? 
 
Topshiriq matni: 
Kosmik suratga olish. 
Kosmik suratga olish - Yer, osmon jismlari va boshqa kosmik hodisalarni 
Yer atmosferasi tashqarisida turgan apparaturalar (Yer suniy yoʻldoshlari, kosmik 
kema va boshqalar) yordamida suratga olish; elektromagnit spektrining turli 
sohalaridagi tasvirni beradi. Yerni Kosmik suratga olishning masshtabi 1:1000000 
- 1000000 boʻlib, bunda juda katta maydonning (bir necha oʻn ming kv. km. dan 
tortib, deyarli Yerning yarim shari sirtigacha) bir butun harakterli tasvirini suratga 
olish mumkin. Kosmik suratga olish usullari: aylanish davri qisqa boʻlgan kosmik 
apparatlar yordamida 150–300 km balandlikdan, aylanish davri uzun boʻlgan 
kosmik apparatlar yordamida 300–950 km balandlikdan suratga olish, 
radiotelevizion sistemalar asosida tasvirlarni Yerga uzatish, 36 ming km 
balandlikdagi geostatsionar yoʻldoshlardan tasvirlar olish va Yerga uzatish, Oy va 
sayyoralar sirtidan Yerni suratga olish va radiotelevizion yoʻl bilan axborotlarni 
Yerga uzatish. Olingan fotosuratlar, Yer atmosferasi, litosferasi, gidrosferasi va 
biosferasining regional, strukturali, global xususiyatlarini oʻrganishga imkon 
beradi. Shuningdek, Kosmik suratga olishda Yerning maʼlum regionini qisqa vaqt 
ichida qayta-qayta suratga olish mumkin. Bu esa davriy (sutkali, fasliy va 
boshqalar) va epizodik (vulqon otilishi, oʻrmon yongʻinlari, suv toshqinlari va 
boshqalar), xoʻjalik faoliyatlarining turli koʻrinishlari (hosilni yigʻish, sugʻorish, 
suv havzalarini toʻldirish va boshqalar) kabi hodisalarning dinamik tuzilishini 
oʻrganish uchun sharoit yaratadi. Kosmosdan suratga olish birinchi marta: raketa 
yordamida - 1946-yil da, Yer sunʼiy yoʻldoshlari yordamida - 1960-yilda, kosmik 
kema yordamida - 1961-yilda boshlandi. Kosmik suratga olishda oq-qora, rangli 
foto va televizion suratga olishdan tashqari, infraqizil, mikrotoʻlqinli, 
spektrometrik va fotoelektron tasvirlarni olish ham amalga oshiriladi. 
Kosmik tasvirlar transport infratuzilmasini xaritalash va inventarizatsiya 
qilish uchun keng qamrovli bazani taqdim etadi: avtomobil yo‘llari, temir yo‘l 
magistrallari, quvurlar, suv kanallari, aeroportlar va daryo portlari, shuningdek, 
yo‘l transporti infratuzilmasi obyektlarida taʼmirlash ishlarini rejalashtirish 
uchundir.
Suratlar mavjud radio signallarni aniqlash, uyali aloqa tizimlarining 
samaradorligini baholash, infratuzilmani rejalashtirish va mavjud tarmoqlarni 
kengaytirish uchun ishlatiladi. 
Kosmik suratga olish bajariladigan vazifalar. 
Kosmik suratga olish bajariladigan vazifalari quyidagicha: 

---

-avtomobil va temir yo‘llarning inventarizatsiyasi; 
-yangi paydo bo‘lgan yo‘llarni tezkor xaritalash; 
-yo‘l transport infratuzilmasi obyektlarining holati, qurilishi va qayta 
taʼmirlanishini monitoring qilish (ko‘priklar, to‘xtash joylari, yoqilg‘i quyish 
shoxobchalari, murakkab xizmat ko‘rsatish punktlari); 
-masofaviy zondlash maʼlumotlari va qo‘shimcha kartografik va statistik 
materiallar asosida maʼlum hududlar ichidagi transportning mavjudligini o‘rganish; 
-operatsion logistika - transport vositalarini olib o‘tish ishlarini rejalashtirishni 
optimallashtirish uchun ulardan keyinchalik foydalanish imkoniyati bilan kosmik 
tasvirlar asosida yo‘llar va ko‘chalarning xaritalarini tuzish; 
-nafaqat relyefni, balki mavjud bo‘lgan barcha yer usti notekisliklarini o‘z ichiga 
olgan (qurilish, inshootlar va boshqalar) raqamli joy modellari asosida mavjud 
tarmoqlarni kengaytirish ishlari va infratuzilmani rejalashtirishda aniq radiosignal 
qabul qilish zonalarini aniqlashdir.