3-bob. Hayot faoliyati xavfsizligi

3-bob. Hayot faoliyati xavfsizligi
3.1. Signalizatsiya va xavfsizlik
Signalizatsiya va xavfsizlik belgilari sistemasi. Signal qurilmalari vazifasiga ko‘ra ogohlantiruvchi, halokatga oid, tekshirish (kontrol) va bog‘lovchi bo‘ladi. Ishlash prinsipiga ko‘ra esa Yorug’lik signali, tovush signali, rang va belgi signallariga bo‘linadi. Yorug’lik signallariga gabarit chiroqlar, to‘xtash signallari (“Stop-signal”), burilish ko‘rsatkichlari va boshqalar misol bo‘la oladi. Yorug’lik signallari shovqin darajasi 60-70 Db.dan yuqori bo‘lgan holatlarda ishlatiladi. Rang va belgi signallaridan xavf to‘g‘risida malumot berish maqsadida foydalaniladi. Masalan, belgilangan standartlarga muvofiq qizil rang- “Taqiqlovchi”, ”To‘xta”, “Aniq xavf”; sariq rang - “Diqqat”, ”Xavf to‘g‘risida ogohlantirish”; yashil rang -“Xavfsiz”, ”Ruxsat”, ”Yo‘l ochiq”; ko‘k rang- “malumot” manolarini bildiradi.
Xavfsizlik belgilari standart bo‘yicha turt guruhga ajratiladi: taqiqlovchi, ogohlantiruvchi, ko‘rsatuvchi va buyuruvchi. Taqiqlovchi belgilar biror bir harakatni taqiqlash yoki cheklash uchun ishlatiladi.Ular yumaloq shaklga ega bo‘ladi. Ogohlantiruvchi belgilar xavf bo‘lish ehtimoli to‘g‘risida malumot beradi va uchburchak shaklga ega bo‘ladi. Buyuruvchi belgilar aniq talablar asosida biror harakatni amalga oshirishga ruxsat etishni ko‘rsatadi, kvadrat shaklda bo‘ladi. Ko‘rsatuvchi belgilar to‘rtburchak shaklga ega bo‘lib turli xil obektlar joyini,manzilini ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Mashina va mexanizmlardan foydalanish xavfsizligini va qulayligini oshirish maqsadida masofadan boshqarish (“distansion”) qurilmalardan ham keng foydalaniladi. Ular ishlash prinsipiga ko‘ra mexaniq, gidravlik, pnevmatik, elektrik va kombinatsiyalashgan turlarga bo‘linadi.
Signal va xavfsizlik belgilari ish joylari, jamoat joylari, yo'llar va binolar kabi turli muhitlarda xavfsizlik, xavf-xatarlar, qoidalar va ko'rsatmalar bilan bog'liq muhim xabarlarni etkazish uchun ishlatiladigan vizual aloqa vositalaridir. Ular odamlarni potentsial xavf-xatarlar to'g'risida ogohlantirish, tegishli xatti-harakatlar bo'yicha ko'rsatmalar berish va xavfsizlik bo'yicha xabardorlikni oshirish vositasi bo'lib xizmat qiladi.

Signalizatsiya ma'lumotni samarali etkazish uchun vizual belgilar, belgilar va belgilardan foydalanishni anglatadi, ayniqsa og'zaki muloqot amaliy yoki etarli bo'lmagan holatlarda. Bu xabarlarni universal tarzda etkazish uchun standartlashtirilgan belgilar, ranglar va shakllardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Signallash har xil turdagi belgilar, signallar va belgilarni o'z ichiga olishi mumkin.

Boshqa tomondan, xavfsizlik belgilari ayniqsa xavfsizlikni ta'minlash va xavflarni kamaytirishga qaratilgan. Ushbu belgilar odamlarga aniq va aniq ma'lumot berish uchun mo'ljallangan bo'lib, ularga xavflarni aniqlash, zarur ehtiyot choralarini ko'rish va baxtsiz hodisalar yoki jarohatlarning oldini olish uchun maxsus ko'rsatmalarga rioya qilish imkonini beradi. Xavfsizlik belgilari odatda o'z xabarlarini samarali etkazish uchun o'ziga xos ranglar, belgilar va matn formatlarini o'z ichiga oladi.
Xavfsizlik belgilarining ba'zi keng tarqalgan turlari:

• 
  t
  aqiqlash belgilari: Bu belgilar chekish, kirish yoki to'xtab turish kabi ruxsat etilmagan harakatlar yoki xatti-harakatlarni bildiradi.
  

3.1-rasm. Taqiqlash belgilari

• 
  ogohlantirish belgilari: Ogohlantirish belgilari odamlarni potentsial xavf yoki xavfli sharoitlar, masalan, yuqori kuchlanishli joylar, sirpanchiq pollar yoki qurilish zonalari haqida ogohlantiradi.
  
• 
  majburiy belgilar: Bu belgilar shaxsiy himoya vositalarini (PPE) kiyish, xavfsizlik kamarlaridan foydalanish yoki muayyan tartiblarga rioya qilish kabi talab qilinadigan harakatlar yoki xatti-harakatlarni bildiradi.
  
• 
  favqulodda vaziyatlar belgilari: Favqulodda vaziyatlar belgilari favqulodda chiqishlar, avariya uskunalari joylari yoki evakuatsiya yo'llari haqida ma'lumot beradi.
  
• 
  yong'in xavfsizligi belgilari: Bu belgilarga yong'in o'chirish moslamalari joylari, yong'in signalizatsiyasini faollashtirish punktlari yoki favqulodda yig'ilish punktlari kiradi.
  
• 
  xavfsizlik bo'yicha ko'rsatmalar belgilari: Bu belgilar mashinalarni qanday ishlatish, xavfli materiallar bilan ishlash yoki muayyan vazifalarni xavfsiz bajarish kabi maxsus ko'rsatmalar yoki ko'rsatmalar beradi.
  

Ogohlantirish belgilari. Odamlarni potentsial xavf yoki xavfli sharoitlar haqida ogohlantirish orqali xavfsizlikni ta'minlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ular ehtiyotkorlik zarurligini bildiradigan va odamlarni baxtsiz hodisalar yoki jarohatlarning oldini olish uchun tegishli choralarni ko'rishga undaydigan vizual signal sifatida xizmat qiladi.
3.2-rasm. Taqiqlash belgilari

Bu yerda ogohlantirish belgilarining tahlili:

• 
  maqsad: Ogohlantirish belgilarining asosiy maqsadi odamlarni ma'lum bir hudud yoki vaziyatda mavjud yoki potentsial xavf haqida xabardor qilishdir. Ular xabardorlikni oshirish va odamlarni ehtiyot bo'lishga va zarur choralarni ko'rishga undashga qaratilgan.
  
• 
  vizual belgilar: Ogohlantirish belgilarida xabarni tezda etkazish uchun ko'pincha qalin va diqqatni tortuvchi vizual belgilar qo'llaniladi. Ushbu belgilar jonli ranglar, yuqori kontrast va osongina tanib olinadigan va atrofdagi muhitdan ajralib turadigan ajoyib belgilar yoki tasvirlarni o'z ichiga olishi mumkin.
  
• 
  belgilar: Ogohlantirish belgilari odatda hamma tushunadigan standartlashtirilgan belgilar va piktogrammalardan foydalanadi. Ushbu belgilar xavf yoki xavfning mohiyatini til yoki matnga tayanmasdan etkazish uchun mo'ljallangan bo'lib, ularni turli madaniyatlar va tillarda osongina tushunish mumkin.
  
• 
  joylashtirish va ko'rinish: Ogohlantirish belgilari bog'liq xavf yoki xavf mavjud yoki yuzaga kelishi mumkin bo'lgan hududlarda strategik ravishda joylashtiriladi. Ular, odatda, odamlar belgilarni osongina aniqlashlari va talqin qilishlari uchun aniq ko'rinishni ta'minlaydigan joylarda joylashtiriladi va ularga tegishli javob berish uchun etarli vaqt beradi.
  
• 
  muvofiqlik va standartlashtirish: Ogohlantirish belgilari dizayn va xabar almashishda izchillik va bir xillikni ta'minlash uchun belgilangan standartlar va ko'rsatmalarga amal qiladi. Ushbu standartlar turli joylarda yoki kontekstlarda duch kelganda ham belgilarni osongina tanib olish va tushunarli bo'lishini ta'minlashga yordam beradi.
  
• 
  normativ muvofiqlik: Ogohlantirish belgilari ko'pincha xavfsizlik uchun mas'ul bo'lgan organlar yoki tashkilotlar tomonidan o'rnatilgan maxsus qoidalar yoki standartlar bilan tartibga solinadi. Ushbu qoidalar ularning samaradorligini oshirish uchun belgilarning o'lchami, rangi, belgilari va joylashuvi bo'yicha aniq mezonlarga mos kelishini ta'minlaydi.
  
• 
  ko'p tilli mulohazalar: Aholi turlicha bo'lgan yoki xalqaro sharoitlarga ega bo'lgan hududlarda ogohlantirish belgilari bir nechta tillarni o'z ichiga olishi yoki ona tili bo'lmaganlar uchun tushunishni kuchaytirish uchun qo'shimcha matnni o'z ichiga olishi mumkin.
  
• 
  doimiy ko'rib chiqish va yangilanishlar: Ogohlantirish belgilari o'zgaruvchan sharoitlarni, yangi xavflarni yoki xavfsizlik standartlaridagi yutuqlarni aks ettirish uchun muntazam ravishda ko'rib chiqilishi va yangilanishi kerak. Muntazam baholash belgilarning o'zlariga mo'ljallangan xabarlarni etkazishda tegishli va samarali bo'lishini ta'minlashga yordam beradi.
  

Umuman olganda, ogohlantirish belgilari xavfsizlik aloqasining muhim tarkibiy qismi bo'lib, odamlarga potentsial xavflarni samarali etkazib beradi va ularni ehtiyot bo'lishga undaydi. Standartlashtirilgan belgilar, vizual belgilar va strategik joylashtirishdan foydalangan holda, ogohlantirish belgilari baxtsiz hodisalarning oldini olishga va hamma uchun xavfsizroq muhitni yaratishga yordam beradi.
Majburiy belgilar - bu muayyan hudud yoki vaziyatda talab qilinadigan yoki majburiy bo'lgan harakatlar yoki xatti-harakatlarni bildiruvchi xavfsizlik belgisi turi. Ular xavfsizlik va qoidalarga rioya qilishni ta'minlash uchun zarur harakatlar bo'yicha ko'rsatmalar yoki ko'rsatmalar beradi. Bu erda majburiy belgilarning tahlili:

• 
  muvofiqlik va qoidalar: Majburiy belgilar hokimiyat yoki tashkilotlar tomonidan belgilangan muayyan qoidalar, qoidalar yoki talablarga asoslanadi. Bu belgilar xavfsizlik standartlari, qonunlari yoki siyosatlariga rioya qilish uchun bajarilishi kerak bo'lgan harakatlarni bildiradi.
  
• 
  vizual belgilar: Boshqa xavfsizlik belgilariga o'xshab, majburiy belgilar o'z xabarlarini etkazish uchun aniq va osongina tanib olinadigan vizual belgilardan foydalanadi. Ular ko'pincha ko'k dumaloq fonda oq belgi yoki belgini aks ettiradi, bu ularni boshqa belgilar turlaridan ajratib turadi va osonlik bilan ajratib turadi.
  
• 
  belgilar va piktogrammalar: Majburiy belgilar odatda talab qilinadigan harakatni ifodalash uchun standartlashtirilgan belgilar yoki piktogrammalardan foydalanadi. Ushbu ramzlar umume'tirof etilgan va til to'siqlaridan ustun bo'lishi uchun yaratilgan. Masalan, shlyapa kiygan odamning ramzi hududda himoya bosh kiyimlarini kiyish talabini bildiradi.
  
• 
  matn: Ba'zi hollarda majburiy belgilar qo'shimcha ma'lumot yoki talab qilinadigan harakat haqida tushuntirish berish uchun qo'shimcha matnni ham o'z ichiga olishi mumkin. Matn odatda ixcham va tushunarli bo'lib, ramzning xabarini mustahkamlaydi.
  
• 
  joylashtirish va ko'rish: Majburiy belgilar strategik ravishda aniq harakatlarga rioya qilish zarur bo'lgan joylarda joylashtiriladi. Ular odamlarning belgi ko'rsatmalarini osongina ko'rishlari va tushunishlarini ta'minlaydigan aniq ko'rinishni ta'minlaydigan taniqli joylarda joylashtirilgan.
  
• 
  muvofiqlik va standartlashtirish: Majburiy belgilar turli joylar va kontekstlarda izchillik va bir xillikni ta'minlash uchun belgilangan standartlar va ko'rsatmalarga amal qiladi. Ushbu standartlar ularning samaradorligini oshirish uchun majburiy belgilarning hajmi, rangi, belgilari va joylashishini tartibga soladi.
  
• 
  amalga oshirish va oqibatlar: Majburiy belgilar ko'pincha qonuniy yoki tartibga soluvchi oqibatlarga olib keladigan harakatlarni bildiradi. Ko'rsatmalarga rioya qilmaslik jarimalar, intizomiy choralar yoki shaxsiy xavfsizlik uchun xavfni oshirishga olib kelishi mumkin. Belgilar talab qilinadigan harakatlarga rioya qilish muhimligi haqida eslatma bo'lib xizmat qiladi.
  
• 
  ko'p tilli mulohazalar: Turli xil aholi yoki xalqaro sharoitlarga ega bo'lgan hududlarda asosiy tilni tushunmaydigan odamlar uchun tushunishni kuchaytirish uchun majburiy belgilar bir nechta tillarni yoki belgilarni o'z ichiga olishi mumkin.
  
• 
  doimiy ko'rib chiqish va yangilanishlar: Majburiy belgilar ularning dolzarbligi va samaradorligini ta'minlash uchun vaqti-vaqti bilan ko'rib chiqilishi kerak. Qoidalarga yoki xavfsizlik talablariga o'zgartirishlar joriy standartlarni to'g'ri aks ettirish uchun belgilarni yangilashni talab qilishi mumkin.
  

Majburiy belgilar xavfsizlikni ta'minlash va muayyan harakatlar yoki qoidalarga rioya qilishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Standartlashtirilgan belgilar, aniq vizual belgilar va ixcham xabarlar yordamida bu belgilar baxtsiz hodisalarning oldini olishga, tartibni saqlashga va turli sharoitlarda odamlar uchun xavfsizroq muhit yaratishga yordam beradi.