3. Fermi sathi. Xususiy elektr o‘tkazuvchanlik


Download 0.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana18.03.2023
Hajmi0.62 Mb.
#1283444
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
2-3 Oʻtkazgichlar va yarim oʻtkazgichlar elektr oʻtkazuvchanligi nazariyasi asoslari.

2.Energetik zonalar. 
Zamonaviy elektronika qurilmalari yarim o‘tkazgichli materiallardan 
tayyorlanadi. Yarim o‘tkazichlar kristall, amorf va suyuq bo‘ladi. Yarim 


o‘tkazgichli texnikada asosan kristall yarim o‘tkazgichlar (10
10 
asosiy modda 
tarkibida bir atomdan ortiq bo‘lmagan kiritma monokristallari) qo‘llaniladi. Odatda 
yarim o‘tkazgichlarga solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 

metallar va 
dielektriklar oralig‘ida bo‘lgan yarim o‘tkazgichlar kiradi (ularning nomi ham 
shundan kelib chiqadi). Xona temperaturasida ularning solishtirma elektr 
o‘tkazuvchanligi 10
-8
dan
10
5
gacha Sm/m (metrga Simens)ni tashkil etadi. 
Metallarda 

=10
6
-10
8
Sm/m, dielektriklarda esa 

=10
-8
-10
-13
Sm/m. Yarim 
o‘tkazgichlarning asosiy xususiyati shundaki, temperatura ortgan sari ularning 
solishtirma elektr o‘tkazuchanligi ham ortib boradi, metallarda esa kamayadi. Yarim 
o‘tkazgichlarning elektr o‘tkazuvchanligi yorug‘lik bilan nurlantirish va hatto juda 
kichik kiritma miqdoriga bog‘liq. Yarim o‘tkazgichlarning xossalari qattiq jism 
zona nazariyasi bilan tushuntiriladi. 
Har bir qattiq jism ko‘p sonli bir-biri bilan kuchli o‘zaro ta’sirlashayotgan 
atomlardan tarkib topgan. Shu sababli bir bo‘lak qattiq jism tarkibidagi atomlar 
majmuasi yagona tuzilma deb qaraladi. Qattiq jismda atomlar bog‘liqligi atomning 
tashqi qobig‘idagi elektronlarni juft bo‘lib birlashishlari (valent elektronlar) 
natijasida yuzaga keladi. Bunday bog‘lanish kovalent bog‘lanish deb ataladi. 
Atomdagi biror elektron kabi valent elektron energiyasi W ham diskret yoki 
kvantlangan bo‘ladi, ya’ni elektron energetik sath deb ataluvchi biror ruxsat etilgan 
energiya qiymatiga ega bo‘ladi. Energetik sathlar elektronlar uchun ta’qiqlangan 
energiyalar bilan ajratilgan. Ular ta’qiqlangan zonalar deb ataladi. Qattiq jismlarda 
qo‘shni elektronlar bir-biriga juda yaqin joylashganligi uchun, energetik sathlarni 
siljishi va ajralishiga olib keladi va natijada ruxsat etilgan energetik zonalar yuzaga 
keladi. Energetik zonada ruxsat etilgan sathlar soni kristaldagi atomlar soniga teng 
bo‘ladi. Ruxsat etilgan zonalar kengligi odatda bir necha elektron – voltga teng 
(elektron – volt – bu 1V ga teng bo‘lgan potensiallar farqini yengib o‘tgan 
elektronning olgan energiyasi). Ruxsat etilgan zonadagi minimal energiya sathi tubi 
(Wc), maksimal energiya esa shipi (Wv) deb ataladi. 
2-rasmda yarim o‘tkazgichning zona diagrammasi keltirilgan. Ta’qiqlangan 
zona kengligi Wt yarim o‘tkazgichning asosiy parametri bo‘lib hisoblanadi. 


2 – rasm.
Elektronikada keng qo‘llaniladigan yarim o‘tkazgichlarning ta’qiqlangan zona 
kengliklari Wt (eV) quyidagiga teng: germaniy uchun – 0,67, kremniy uchun – 
1,12 va galliy arsenidi uchun -1,38. 
Dielektriklarda ta’qiqlangan zona kengligi Wt

2 eV, metallarda esa ruxsat 
etilgan zonalar bir – biriga kirib ketgan bo‘ladi, ya’ni mavjud emas. 
Yuqoridagi ruxsat etilgan zona o‘tkazuvchanlik zonasi deb ataladi, ya’ni mos 
energiyaga ega bo‘lgan elektronlar, tashqi elektr maydoni ta’sirida yarim o‘tkazgich 
hajmida harakatlanishlari mumkin, bunda ular elektr o‘tkazuvchanlik yuzaga 
keltiradilar. O‘tkazuvchanlik zonasidagi biror energiyaga mos keladigan elektronlar 

Download 0.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling