3-lekciya Tema. Sóylew mádeniyatı hám ádebiy til normaları Joba

Stilistikalıq norma. Qaraqalpaq tiliniń stillik normasın belgilew til iliminiń áhmiyetli wazıypalarınıń biri. Tildegi sózlerdi orınsız qollanıw stillik qátelerdiń kelip shıǵıwına tiykar jaratadı. Til birliklerin qollanıwda maqsetke muwapıqlıq stillik norma máselesinde baslı ólshem esaplanadı. Stillik normanı belgilewde qollanılıp atırǵan til birliginiń ulıwma xalıq tárepinen maqullanǵanlıǵı, onıń kópshilik tárepinen sol formada qollanılıwı qabıl etilgen bolıwı kerekligi hám de talqılanıp atırǵan til birligi haqqında bir qararǵa keliwde onıń tekstke sáykesligi esapqa alınadı. Sóylewdiń awızeki formasında bul birliklerdiń orınsız, tákirar paydalanılıwı, sóz qollanıwdaǵı anıqlıqtıń jetispewi hár qıylı stillik qátelerdi keltirip shıǵaradı.
Tilde sinonimlerdi orınsız qollanıw, tilde bar bolǵan funkcional stillerge tán til birliklerin orınsız qollanıw sıyaqlı jaǵdaylar stillik normanıń buzılıwına alıp keledi.
Juwmaqlap aytqanda adam óz pikirlerin bayanlaǵanda hár qanday jaǵdayda da ádebiy til normaların saqlawı lazım. Norma tildiń mádeniylik dárejesin belgilewshi tiykarǵı qural ekenligin umıtpawımız kerek. Sonda ǵana biz óz sózimizdiń kórkem, tásirli grammatikalıq jaqtan durıs quralıwın támiyinley alamız.
Ádebiyatlar
1. Ko’nǵurov R., Begmatov E., Tojiev E. Nutq madaniyatı va uslubiyat asoslari. Toshkent. 1992. 25-30-betler.
2. Qudratov T. Nutq madaniyatı asoslari. Toshkent. 1993. 17-18-betler.
3. Abduraxmanov G.A. O’zbek adabiy tilining stilistik normalari. «Nutq madaniyatiga oid masalalar» tuplami, Toshkent: Fan, 1973. 51-55-betler.
4. Begmatov E. Mamatov A. Adabiy norma nazariyasi. Toshkent, 1998. 2-qism.
5. Begmatov E. Mamatov A. Adabiy norma nazariyasi. (Adabiy normaning tiplari) Toshkent, 2000. 3-qism.
6. Dáwletov M. Házirgi qaraqalpaq tiliniń punktuaciyası. Nókis, 1998.
7. Raxmatullaev Sh. Nutqimiz kurki. Toshkent: Fan, 1970. 59-bet.
8. Shoabduraxmanov Sh. O’zbek adabiy tilining leksik normalari. «Nutq madaniyatiga oid masalalar» tuplami. Toshkent: Fan, 1973. 47-51-betler.
9. Shomaksudov A. O’zbek tili stilistikasi. I qism. Toshkent: ToshDU, 1974. 71-81-betler.
10. Shomaksudov A., Rasulov İ., Kwngurov R., Rustamov X. O’zbek tili stilistikasi. Toshkent: O’qituvchi, 1983. 36-42-betler.
11. Rábiǵa Sızdıq. Tildik norma jáne onıń qalıptanıwı. (Kodifikaciyası) «Elorda», Astana, 2001.
Qadaǵalaw ushın sorawlar
1. Ádebiy til degen ne?
2. Ádebiy til qalay payda boldı?
3. Ádebiy tildiń xızmeti neden ibarat?
4. Ádebiy tildiń ulıwma xalıqlıq tilden ózgesheligi nede?
5. Ádebiy tildi qayta islew degen ne?
6. Ne ushın norma sóylew mádeniyatı teoriyasınıń oraylıq negizi esaplanadı?
7. Normanı belgilewdegi tiykarǵı ólshem ne hám normaǵa qanday anıqlamalar berilgen?

8. Qaraqalpaq ádebiy tili normasınıń qanday kórinislerin bilesiz hám olardıń parqın qalay túsinesiz?

9. Stillik normanı belgilewde qanday jaǵdaylar esapqa alınadı?