3-ma’ruza mavzu: O‘zgaruvchan tok elektr zanjirlari. Aktiv induktiv va sig’im elementli o’zgaruvchan tok zanjiri reja

Elektr zanjirlarida rezonans

Mexanika kursidan ma’lumki har qanday tebranuvchi sistemalar uchun rezonans hodisasi o‘rinlidir. Biror sistemaga tasir etuvchi kuchning chastotasi shu sistemaning xususiy tebranish chastotasiga mos kelganda sistemada rezonanas yuz beradi va sistemadagi tebranishning amplitudasi keskin ortib ketadi. Bunday hodisalarni biz hayotda ko‘p uchratamiz, masalan avtomobilning tebranishi yo‘lning ma’lum notekisliklarida keskin ortib ketadi, yoki tarixiy ma’lumotlarda keltirilishicha, askarlar ko‘prikdan saf qadami bilan o‘tib borayotganda ko‘prik buzilib ketgan (ko‘prikning xususiy tebranish chastotasi bilan undan o‘tib borayotgan askarlar qadamlari chastotasi teng kelib qolib ko‘prik tebranishi amplitusi keskin ortib ketgan).

ralel kontur

Quyidagi oddiy tajribaga e’tibor bering. Rasmda turli uzunlikdagi matematik

mayatnikar ko‘rsatilgan. 1-sharni tebrantirib yuboramiz. Biroz vaqt o‘tgach tebranishlar barcha sharlarga uzatiladi. Rezonans shartiga ko‘ra 6-shar eng katta

amplitudada (1-sharga o‘xshab) tebranishi kerak. Haqiqatan ham, 2 va 3-sharlar deyarli tebranmaydi, 4 va 5-sharlarning tebranishi sezilarli darajada, 6-shar esa 1-shardek tebranadi, chunki 6- va 1-sharlar osilgan ip uzunliklari, demak mayatnik

xususiy tebranish chastotalari teng  		g		. Rezonans	hodisasi	mexanik
		l

tizimlar, ayniqsa qurilish konstruksiyalari uchun juda muhim. Har qanday sistema, ayniqsa baland binolar va ko‘priklar o‘zining xususiy tebranish chastotasiga ega, agar ularga xuddi shu chastotali kuch ta’sir qilsa binoning tebranishi keskin ortib ketadi. Shuning uchun bunday inshootlarda rezonansga qarshi maxsus sitstemalar qo‘llaniladi.

Elektr zanjirlarida esa rezonans tebranish konturlarida yuz beradi. Tebranish konturi esa L-induktiv g‘altak va

S- kondensatordan iborat bo‘lib ular o‘zaro ketma-ket yoki paralel ulanishi mumkin. Shunga qarab tebranish konturlari ham paralel va ketma-ket konturlarga bo‘linadi.

_Pa X_L = X_S shart bajarilganda paralel konturda toklar rezonansi, ketma-ket konturda kuchlanishlar rezonansi yuzaga keladi. Konturning xususiy chastotasi

L va

S

orqali

quyidagicha aniqlanadi  

1



2c

konturdagi tebranish davri esa



ketma-ket

LC