Texnologiyalari ha’m kommunikatsiyani rawajlandiriw ministirligi

TEXNOLOGIYALARI HA’M KOMMUNIKATSIYANI RAWAJLANDIRIW MINISTIRLIGI

MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAG’I TASHKENT
INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

NO’KIS FILIALI

«Telekommunikaciya texnologiyaları » fakulteti
« Telekommunikaciya texnologiyaları » tálım baǵdarı
3003-20 sırtqı 3-basqısh studentı Tiewniyazov Azamat
« Operacion sistemalar »páninen
Ózbetınshe jumısı
Qabıllaǵan: ___________ K.Ergaliev
Orınlaģan: ____________ A.Tiewniyazov

Nókıs 2022

UNIX operacion sistemalarinda a’melge asirilg’an dispetcherlew

Kirisiw
1. 1. UNIX operatsion sisteması
1. 2. Qawipsizlik aralıqtan kirisiw ishinde kompyuter tarmaǵı
1. 3. UNIX sistemasına kirisiw
Juwmaq
Paydalanılǵan ádebiyatlar

Kirisiw
Operatsion sistemanıń rásmiy tuwılǵan sánesi UNIX 1970 jıl 1 yanvardı esapqa alın. Naǵız ózi waqıttan baslap hár qanday UNIX sisteması óziniń sistema waqtın esaplaydı. Bul operatsion sistema ushın ap-alıs waqıt. Búgingi kúnde, hár qıylı principler tiykarında qurılǵan basqa kóplegen operatsion sistemalar payda bolıwına qaramay, UNIX jetekshiler qatarında bekkem orın iyeleydi.
Bul sistemanıń uzaq jas kóriw sebeplerin túsiniw imkaniyatın beretuǵın UNIX dıń tiykarǵı xarakteristikaları tómendegilerdi óz ishine aladı.
Sistema kodı joqarı dárejedegi C tilinde jazılǵan bolıp, bul túsiniw, ózgertiw hám basqa apparat platformalariga jalǵanıwdı ańsatlashtirdi.
UNIX versiyalarınıń túrli-tumanlıǵına qaramay, pútkil shańaraqtıń tiykarın birdey arxitektura hám bir qatar standart interfeysler quraydı.

UNIX operatsion sisteması
UNIX ápiwayı, biraq kúshli standart paydalanıwshı interfeyslerine iye.
UNIX fayl sistemasınıń birlestirilgen interfeysi tekǵana disklarda saqlanǵan maǵlıwmatlarǵa, bálki terminallar, printerler, magnit lentalar, CD-ROMlar, tarmaq hám hátte yadqa da kirisiwdi támiyinleydi.
UNIX sisteması ushın ápiwayı tekst redaktorlarınan tartıp kúshli maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemalarınasha bolǵan júdá kóp hár qıylı qosımshalar islep shıǵılǵan.
Ulıwma alǵanda, UNIX operatsion sisteması suwretde kórsetilgeni sıyaqlı, eki dárejeli model menen ańlatılıwı múmkin. 8. 1. Orayda jaylasqan sistema yadrosı (yadro ). Yadro kompyuter texnikası menen tikkeley óz-ara tásir etedi, ámeliy programmalardı óz arxitekturasınıń qásiyetlerinen ajıratıp turadı. Yadro usınıs atırǵan xızmetler kompleksin ámelge asıratuǵın programmalardı óz ishine aladı ámeliy programmalar. Yadro xızmetlerine kirgiziw-shıǵarıw, processni jaratıw hám basqarıw, processni sinxronlashtirish hám basqalar kiredi. Modeldiń keyingi dárejesi UNIX operatsion sistemasınıń paydalanıwshı interfeysin támiyinleytuǵın sistema xızmetleri bolıp tabıladı. Yadro menen óz-ara tásir qılıw sxeması qosımshalar ushın da, sistema wazıypaları ushın da birdey.
UNIX operatsion sistemasınıń funksiyaları
UNIX operatsion sisteması orınlaw arqalı kompyuterdiń apparat hám programmalıq resursları menen óz-ara tásir etedi tómendegi ayrıqshalıqlar :
úskenelerdi basqarıw ;
resursların basqarıw ;
sistema monıtoringi;
Úskenelerdi basqarıw

Ámeliy programmalar kompyuter texnikasın tikkeley basqarıw múmkinshiligine iye emes. Tek ǵana operatsion sistema apparattı basqarıw funktsiyaların atqaradı, qosımshalar hám basqa programmalarǵa periferik apparatlarǵa kirisiw imkaniyatın beredi (bul bunday apparattı basqarıwdıń ayriqsha qásiyetlerin biliw zárúriyatın joq etedi). Programmanıń OTga ornatılǵan arnawlı bir apparatlı ámelge asırıwdan ǵárezsizligi túsinigi UNIX operatsion sistemasınıń jıldamlıǵın támiyinlewdiń zárúrli elementlerinen biri bolıp, onı túrli apparat konfiguratsiyalarida keń qóllaw imkaniyatın beredi.

Resursların basqarıw
UNIX OT bir waqtıniń ózinde kóp wazıypalardı atqaratuǵın, kóbinese túrli ob'ektler menen isleytuǵın, kóp wazıypalı hám kóp paydalanıwshılı islew rejimlerin qollap -quwatlaytuǵın kóplegen paydalanıwshılar ortasında kompyuter resurslarini bólistiriwdi basqaradi. Kóp wazıypa rejimi bir paydalanıwshına bir waqtıniń ózinde bir neshe programmalardı jumısqa túsiriw imkaniyatın beredi, protsessor hám Operativ yad bir neshe processler ortasında bólistiriledi.
Kóp paydalanıwshı rejimi bir neshe paydalanıwshılardıń kompyuter resurslarini, atap aytqanda, printerler yamasa plotterler sıyaqlı qımbat periferik apparatlardı bolıwısh arqalı bir waqtıniń ózinde islew qábiletin qollap -quwatlaydı. Bul jumıs rejimi bir neshe mashinalardı hár bir paydalanıwshı menen birlestiriwden kóre puxtalaw bolıp shıǵadı.
Paydalanıwshı interfeyslerin qollap-quwatlaw
Bul paydalanıwshılardıń esaplaw sisteması menen ınteraktiv (dialognı támiyinlew) óz-ara tásirin támiyinlew quralı bolıp tabıladı.
UNIX operatsion sistemasınıń zamanagóy versiyaları bir neshesin qollap -quwatlaydı interfeys túrleri: buyrıq qatarı, menyu hám grafik paydalanıwshı interfeysi.

Buyrıqlar qatarı ádetde qásiyetleri menen tanıs bolǵan paydalanıwshılar ushın qolay hám jámáátler sistemaları. Bul túrdegi interfeys menen islewde paydalanıwshı " usınıs" boyınsha (paydalanıwshı ushın únsizlik boyınsha dollar belgisi) hár bir buyrıqtı klaviaturadan kiritedi. Bul interfeys sistemanıń " ulıwma kórinisi" ni támiyinlamaydi, lekin hár qanday sistema buyrıǵın orınlawǵa múmkinshilik beredi. Bunday interfeysti támiyinleytuǵın programmalar shaqırıladı buyrıq qabıqları (qabıq ). Kóp buyrıqlı qabıqlar ámeldegi: Bourne shell (sh), Bourne Again Shell (bash), Korn shell (ksh), C shell (csh), Depian Almquist shell (tire), Zsh hám basqalar. Eń keń tarqalǵanı - bash.

Ádetde jańa baslanuvchilar yamasa operatsion sistemada birpara ornatıwlardı ámelge asırıwı kerek bolǵan paydalanıwshılar tárepinen qollanıladı. Kóbinese bunday interfeys jollama funktsiyasın atqaradı : paydalanıwshına sistema tárepinen atqarılatuǵın dizim (menyu ) den birpara funksiyalardı tańlaw imkaniyatın beredi. Ádetde, menyular qatlamlı tekst retinde tashkil etiledi hám paydalanıwshına bir neshe varianttı usınıs etedi. Bunday interfeyske mısal retinde sistema admınıstratoriga sistemanı sazlaw hám sazlaw jumısların orınlawda járdem beretuǵın sysadm programmasın keltiriw múmkin.
Grafik paydalanıwshı interfeysi Ol jańa baslanuvchilar hám aldıńǵı paydalanıwshılar ushın mólsherlengen. Ol kompyuter menen óz-ara islewdiń bir neshe usılların usınıs etedi: piktogramma menen suwretlengen sistema ob'ektleriniń ulıwma kórinisi, tańlaw arqalı buyrıqlardıń atqarılıwı.grafik suwret (piktogrammalar) tıshqansha yamasa gúzetiw topı járdeminde displey ekranında. UNIX OT arnawlı X terminalları menen islew ushın grafik paydalanıwshı interfeysi retinde X. desktopni yamasa ápiwayı grafik terminallar menen islew ushın X Window Systemni usınıs etedi.