3-ma’ruza: tarbiya nazariyasi va tarbiya turlari. Oila pedagogikasi va uning milliy o‘ziga xos xususiyatlari. Globallashuv jarayonlari va uning zamonaviy sharoitlarda tarbiyaga ta’siri. (2 Soat) reja

9. Oilaning jamiyatdagi ijtimoiy maqomi. Oila tarbiyasi. Bolalar tarbiyasida oila, maktab, mahalla xamkorligi.
O'zbek xalqining oilaviy marosimlari ham tarixiy zu- ruriyat asosida vujudga kelgan va zamon chig'iriqlaridan o'tib, muhimma'naviy qadriyat sifatida ravnaq topgan. Sho'rolar davrida har bir kishi yaxshi yashay olmasa, butun jamiyat ham yaxshi yashay olmasligi uqturiladi. Bui davrda asosiy e'tibor umumdavlat ishlariga qaratildi. Shaxs, ofla ehtiyojlari esa diqqat markazidan tushib qoldi. Xalqning asriar mobaynida to'plangan.bebaho boyiigi va oila' hayoti bilan bet'hq rnaroam va bayramlar unutaasberdi. Hozirgi paytda jamiyatimiz oldjda shaxs,oila turmush tarzini yaxshilash vau bilan bog'liq oilaviy ^tn'analar.urf- odatlar, marosimlarga e'tibor qarati&h rrmhim muamrao bo'lib turibdi. Xalqimizning avloddan-avlodgao'tib kelayotgan oilaviy marosimlari sho'rolar davrida jiddiy to'siqlaiga uchragan bo'lsa ham mustaqillikka erishilgandan so'ng ular qayta tiklana boshladi. Bu an'ana, urf-odat va marosimlar to'g'risida qator kitoblar chop etildi. Oilaviy marosimlar xalq ma'naViyatining tarkibiy qismi, muhim axloqiy qadriyati, ta'sirchan tarbiya vositasi sanaladi. Oilaviy marosimlar jarayonida namoyon bo'ladigan axloq-odob, njehr-qqibat kabi xislatlar yoshlar ma'naviyati shakllanishida muhim ahamiyatga eag. Xalq an'analari tjadrianadiganoilalarda taibiya topgan yoshlar ibratli axloqi bilan boshqalardan ajralib turadi. Bunday oilalardan jinoyatchi, bezori kishilar chiqmaydi. Shu bois xalq an'analari va oilaviy urf-odatlar yordamida yosh- lami tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma'himki, jamiyat asosini oila va uning a'zplari tashkil qiladi. Jamiyatning taraqqiyoti oila, shaxs rivojianishi bilan belgilanadi. Marosim va bayramlar inson hayotining uzviy qismi hisoblanadi. Har bir" kishining shaxsiy hayotida shunday muftirii voqealar, bosqichlar mavjudki, ular alohida e'tiborni, xursandchilik taqozo etadi. Bu hodisalar o'ziga xos tantana va bayram tarzida nishonlanadi.
Fanandriing tug'ilgan kuni, unga ism qo'yish, bolaning ilk qadam qo'yishi, o'g'il-qizning birinchi bor majktabga borishi, maktabni' bitirishi, nikoh to'yi, kumush, oitin va olmos to'ylari, nafaqaga kuzatish kabiiarni tantanali tarzda nishonlash inson hayotida ijtifhoiy xarakterga ega bo'lgan ko'pgina hayajonli hodisalar-ham yuz beradiki, ular ham bayramona yoki tantaiiali kayfiyat yaratadi. Oliy va„ o'rta maxsus o'quv yurtiga kirib, talaba bo'lish, uni tdgatish," ishga kirish, 40 yoshini nishonlash marosimlari kishi hayotida shunday voqealar sirasiga kiradi.
Insonlaming quvonch va qayg'usini atrofdagi kishitaiga ma'lum qilish insonlar o'rtasida hamjihatlik qaror topishiga sabab bo'ladi. Farzandning dunyoga kelishi har bir oila uchun quvonch bag'ishlovchi holatlardan biridir. Oila a'zolari chaqaloq tug'ilganini qarindosh-urug'lari, yoru-do'stla- riga xabar qilgani borishgan. Ular esa bu quvonchli xabar uchun suyunchi berishgan. Chaqaloq ota-onasi, qarindosh- urug'lari chiroyli ism tanlashadi. Chaqaloqni dunyoga kelishi tantanali va quvonchli oilaviy bayram sifatida nishonlanadi. Nikoh to'ylari kumush va oltin to'ylar va boshqa oilaviy marosimlar oilaviy bayramlar sarasiga kiradi.
Oilaviy marosimlar kishilik jamiyati madaniyatining tar- kibiy qismi sanaladi. Shu boisdan ularda insonlarga xos bo'lgan axloq me'yorlari aks etadi. Mamlakatimizda sog'lom turmush tarzi qaror topayotgani sari shaxs va oila hayoti bilan bog'liq ilg'or an'analar shakllanib, tabora takomillashib bormoqda. Oilaviy an'analarni, oila hayotidagi muhim bosqichlarni, voqea va sanalarni bayram tarzida nishonlash muhim ijtimoiy-madaniy va tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lgan, xalq turmush tarzini takomillashtiradigan vosita hisoblanadi.
Xalq an'analari kishilar dunyo qarashini shakllanishida ta'sir etuvchi muhim omildir. O'zbek oilalarida chaqaloq tug'ilganidan to voyaga yetib, o'zi yangi oila qurguncha quyidagi urf-odat va marosimlar o'tkaziladi:

1. 
   Homilador ayol va tug'ilajak chaqaloqni asrash bilan bog'liq urf-odat.
   
2. 
   Chaqaloqni dunyoga kelishi bilan bog'liq urf-odatlar (suyunchi).
   
3. 
   Chaqaloq sog'lig'ini saqlashga qaratilgan urf-odatlar (chilla davri).
   
4. 
   Ism berish urf-odatlari.
   
5. 
   Chaqaloqni beshikka solish marosimi (beshik to'yi).
   
6. 
   Soch olish marosimi (soch to'yi).
   
7. 
   Tish chiqishi bilan bog'liq urf-odatlar (tish to'yi).
   
8. 
   Bolaning birinchi qadam qo'yishi bilan bog'liq urf- odatlar (ilk qadam to'yi).
   
9. 
   O'qil farzandlarni sunnat qilish urf-odatlari.
   
10. 
    Bolani 12 yoshga to'lishi bilan bog'liq bo'lgan urf- odatlar (muchal to'yi).
    
11. 
    Yangi oila qurish urf-odatlari (nikoh to'yi).
    
12. 
    Kumush, oltin va olmos to'ylari.
    
13. 
    50, 60, 70 yoshlarni nishonlash marosimlari.
    

Farzand tug'ilmasdan awal qilinadigan urf-odatlar. Xalqimiz homilador ayolni asrab avaylaydi. Bu ota-onalari- mizdan bizgacha yetib kelgan odat. Homilador ayolga yomon gapirish, qo'pollik qilish eng katta gunoh sanaladi. Homilador ayollarning asabiylashishi, og'ir yuk ko'tarishi, zo'riqi- shiga aslo yo'l qo'yish mumkin emas. Qadimdan homilador ayolga murdani ko'rish, axlat tashlangan joylardan yurish, mol so'yilgan yerlardan o'tish, supurgi, tayoq, arqon, suv ustidan sakrab o'tish taqiqlangan. Homilador ayol amal qilishi kerak bo'lgan qadimiy o'gitlarda katta ma'no bor. Ularni o'ziga xos asosga ega ekanligini zamonaviy ilm-fan ham tasdiqlaydi. Xalqimizning barcha qadimiy odatlari homilador ayol va uning tug'ilajak farzandi- ning, jismoniy ruhiy xavfsizligini saqlash, chaqaloqning sog'- omon tug'ilishini ta'minlashga qaratilgan. Ajdodlarimiz bola tarbiyasi ona qornida boshlanishini o'sha zamonlardayoq tushunib yetishgan. Shunday ekan homilador ayol hayoti bilan xalq urf- odatlarini chuqur o'rganish, tahlil qilish, ulardan unumli foydalanish millatning kelgusi bo'g'ini uchun jiddiy zamin yaratadi.
Oila pedagogikasi fani rivoji oilaviy munosabatlar va farzand tarbiyasidagi munosabatlarni tadqiq etish maqsadida olib boriladigan tadqiqot ishlarining g`oyasi, mazmuni hamda natijalari hisobiga ta’minlanadi.
Ijtimoiy va ishlab chiqarish jarayonining keskin rivojlanishi shaxsni har tomonlama kamol toptirish imkonini beruvchi omil hamda pedagogik shart sharoitlarni aniqlash jamiyat va shaxs manaviyatiga ziyon yetazuvchi xolatlarni bartaraf etishni taqozo qiladi. Tarbiya jarayonining mohiyatini anglash ularni keng yoki tor doirada o`rganish mavjud keng ko`rsatkichlar vositasida ularning sodir bo`lish sabablarini o`rganish zarur chora tadbirlarini belgilash milliy izlanishlarni tashkil etish zaruriyatini yuzaga keltiradi.
Tarbiya jarayonida maqsadga muvofiq keluvchi maqbul va ayni vaqtda samarali bo`lgan metodlari tanlay olish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tarbiya masalalariga oid ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish murakkab muayyan muddatni taqazzo etuvchi izchilik uzluksizlik tizimlilik va aniq maqsad kabi hususiystlarga ega bo`lgan jarayon bo`lib uning samarali bo`lishi uchun bir qator shartlarga rioya etish zarur.