3-mavzu. Ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari profilaktikasi. Reja

Mehnat charchoqlari deganda, mehnat jarayoni natijasida vujudga keladigan, samaradorlikni pasaytiradigan va mehnatning tashqi talablari bilan insonning kamaygan imkoniyatlari o’rtasida ziddiyatni keltirib chiqaradigan, tana ichki resurslarni safarbar qiladigan va uni yengish uchun harakat qiladigan fiziologik harakatlar.
Kasbiy faoliyatda hissiy charchash sindromining ko’rsatkichlariga: nizolar, murakkab ijtimoiy muammolarni hal qilishdagi qiyinchiliklar, noqulaylik, tashvish, umidsizlik, pessimistik kayfiyatni keltirib chiqaradigan ruhiy zo’riqish holatidir.
Ruhiy zo’riqish turlari ajratiladi: pertseptiv (zaruriy ma’lumotni idrok etishda katta qiyinchiliklar), intellektual (vaziyatni hal qilish yoki undan chiqishning yo’lini topishning iloji bo’lmasa), hissiy (faoliyatni buzadigan his-tuyg’ular paydo bo’lganda), kuchli irodali (insonning ongli harakat ko’rsatish va vaziyatni o’zlashtirish uchun sekinligi bilan); motivatsion (motivlar kurashi bilan bog’liq, masalan: burchni bajarish yoki xavfdan qochish).
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromini shakllantiruvchi omillar: motivatsion to’qnashuvlar va intim shaxsiy xarakterdagi nizolar, muayyan hayotiy vaziyatlarni baholashda subyektiv omilning ahamiyatini oshirish, yaqinlar o’rtasidagi tushunmovchilik, tajovuzkorlik, sunkali tashvish.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining rivojlanishiga tashkiliy omil ham ta’sir qiladi. Uning ta’siri tashkilot rahbarining hodimlar bilan aloqasining yo’qolishi, boshqa tashkilotlar bilan ijtimoiy munosabatlar tizimini izdan chiqishi.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining rol omili umumiy harakatlar yomon muvofiqlashtirilgan, sa’y-harakatlarning integratsiyasi bo’lmaganligi, barcha o’z vazifalarini bajarmaganligi va boshqalar.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining kasbiy inqiroz omili. Kasbiy faoliyatning boshlang’ich bosqichida, kasb doirasidagi qo’shni mutaxassislikka o’tish paytida, agar qayta tayyorlash zarur bo’lsa va hokazolarda paydo bo’lishi mumkin.
Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining ishlab chiqarish omillari, bularga: a) o’z ishini ahamiyatsiz deb baholaydi, b) kasbiy o’sishdan norozi, v) mustaqillikka ega emas, o’zini keraksiz boshqariladigan deb hisoblaydi, d) o’z ishiga to’liq singib ketgan (mehnatkorlik), k) unga nisbatan noaniq talablar tufayli rol noaniqligini boshdan kechiradi, f) haddan tashqari yuklanish.
K. Maslash aytganidek, agar charchashga olib keladigan va nima oldini olish mumkinligi haqidagi barcha bilimlarni bir so’z bilan qisqartirish mumkin bo’lsa, bu “muvozanat” so’zi bo’ladi. Ushbu muvozanatning buzilishi - ham professional, ham shaxsiy hayotda - halokatga olib keladi.
Surunkali hissiy stressni boshdan kechirgan va uni qandaydir tarzda yengishga, uni kamaytirishga harakat qilgan odam ko’pincha - ixtiyoriy ravishda jismoniy va psixologik jihatdan o’zini aloqa sheriklarini uzoqlashtiradi.
Psixologik jihatdan, kasbiy kuyish (charchash) sindromining xarakteristikasi, yuqorida aytib o’tilganidek, o’zidan norozilik yoki umidsizlik hissi rivojlanishidir. O’z bo’limlariga nisbatan begonalashishni yoki ichki g’azablanishni payqab, “yordamchi” hodim buni o’zining muvaffaqiyatsizligi, qobiliyatsizligi yoki insoniy kamchiliklari sifatida his qiladi va ko’pincha o’zi bilan sodir bo’layotgan voqealar uchun o’zini ayblaydi. Kundalik ishlarda charchoqlar sezilmaydigan darajada kuchayib boradi, atrofdagi vaziyatlar go’yo hech narsa o’zgarmagandek bo’ladi.
Amerikalik tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromi ko’proq yetuklik va o’zini o’zi ta’minlash darajasi past bo’lgan, ko’proq sabrsiz, oilasiz, ularni qo’llab-quvvatlay oladigan yoki ma’qullay oladiganlarga muhtoj bo’lgan odamlarda ko’proq uchraydi.