3-mavzu. Ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari profilaktikasi. Reja

3-mavzu. Ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari profilaktikasi.
Reja
1.Hissiy kuyganlik hodisasini o’rganishning asosiy nazariy yondashuvlari
2. Ijtimoiy ish hodimlarining kasbiy kuyish sindromining psixoprofilaktikasi (Psixogegina va hissiy)


1.Hissiy kuyganlik hodisasini o’rganishning asosiy nazariy yondashuvlari

Ijtimoiy ish hodimi uchun kasbiy muhim fazilatlarning ko’plab tavsiflari mavjud, biz eng muhim fazilatlarning to’rtta guruhini ajratamiz:

1. Intellektual va kasbiy sifatlar: yuqori kasbiy mahorat, kompetentsiya, madaniyat, bilimdonlik, texnikaga egalik, psixologiya, pedagogika, huquqshunoslik va boshqa zarur bilimlar.
2. Axloqiy fazilatlar: odamlarga muhabbat, insonparvarlik, xayrixohlik, sezgirlik, sezgirlik, rahm-shafqat, hamdardlik, insonga yordam berishga intilish, bag'rikenglik, mas’uliyat.
3. Kommunikativ fazilatlar: xushmuomalalik, xushmuomalalik, tinglash qobiliyati, odamni qo’llab-quvvatlash qobiliyati, odamlar bilan aloqa o’rnatish, dialogni “qura olish”, insonda uning ichki zaxiralarini rag'batlantirish qobiliyati va boshqalar.
4. Irodaviy sifatlar: tashkilotchilik qobiliyati, qat’iyatlilik, tashabbuskorlik, chidamlilik, o‘zini tuta bilish, tashkilotchilik, mas’uliyat, boshlangan ishni oxirigacha yetkaza olish va boshqalar.
Shaxsiy fazilatlar samarali faoliyat uchun zaruriy shartdir. Shu bilan birga, shaxsning dunyoqarashi, insonparvarlik madaniyati va butun hayotning insonparvarlik yo’nalishi, hayotning axloqiy tomoni kabi tarkibiy qismlari muhimroqdir.
Ijtimoiy hodimlarning kasbiy faoliyati, bajarilgan ish turidan qatiy nazar, odamlar, aholi guruhlari va umuman jamiyatning salomatligi va hayoti uchun ma’naviy javobgarligi yuqori bo’lgan kasblar guruhiga kiradi. Ijtimoiy hodimlari mijoz bilan murakkab ijtimoiy o’zaro munosabat jarayonida bo’lgan doimiy stressli vaziyatlar, mijozning ijtimoiy muammolarining mohiyatini doimiy ravishda tushunish, shaxsiy ishonchsizlik va boshqa axloqiy-psixologik omillar ijtimoiy sog’lig’iga salbiy ta’sir qiladi.
Faoliyatining tabiati bo’yicha boshqa odamlar bilan uzoq muddatli intensiv muloqotda bo’lgan ijtimoiy hodimlar, boshqa mutaxassislari singari, “hissiy charchash” sindromi yoki odamlar bilan ishlashda kuchli shaxslararo munosabatlar natijasida yuzaga keladigan, hissiy boylik va kognitiv murakkablik bilan birga keladigan jismoniy va ruhiy charchoq holati sifatida namoyon bo’ladigan “hissiy charchash” hodisasidir. Bu shuningdek, ijtimoiy hodimning o’z faoliyatida kasbiy bilim, ko’nikma va malakalardan tashqari, o’ziga xos “hissiy donor” bo’lgan shaxsiyatidan ham katta darajada foydalanadi.
Tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, salbiy ruhiy tajribalar va holatlar mehnat jarayonining turli jabhalariga ta’sir qilishi mumkin - kasbiy faoliyat, kasbiy faoliyatning shaxsiyati, kasbiy muloqot, umuman olganda, shaxsning kasbiy rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi.
An’anaga ko’ra, jamoat ongida ham, ilmiy adabiyotlarda ham, birinchi navbatda, insonlar bilan ishlashning ijobiy tomonlariga (shifokorlar, o’qituvchilar, ijtimoiy hodimlar va boshqalar) urg’u beriladi. Shu bilan birga, odamlar bilan ishlash o’zining yuqori talablari, alohida mas’uliyati va hissiy stressi tufayli ish sharoitlari bilan bog’liq qiyin tajribalar xavfini va kasbiy stress ehtimolini o’z ichiga olishi aniq.
Birinchi marta amerikalik mutaxassislar ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish holatlari muammolarni ijtimoiy xizmatlarni yaratish va ommaviy tarqatish munosabati bilan e’tibor qaratdilar. Ko’pincha bunday hollarda ularning yagona vazifasi psixologik yordam ko’rsatish - tinglash, qo’llab-quvvatlash, iloji bo’lsa, biror narsaga maslahat berish edi. Maxsus tayyorgarlik va hodimlarni tanlashga qaramay, xizmatlar rahbariyati ma’lum vaqt ishlagandan so’ng ko’pincha hodimlarning qoniqarsiz ishlashi faktlariga, birinchi navbatda, tashrif buyuruvchilarning ularning e’tiborsizligi, befarqligi va hatto qo’polligi haqida shikoyatlari bilan duch keldi. O’tkazilgan tadqiqotlar o’ziga xos kasbiy stress – “muloqot stressi”ni aniqlashga olib keldi, bu boshqa professional stresslar bilan birgalikda “kasbiy kuyganlik” fenomenining paydo bo’lishiga olib keladi.
“Hissiy charchash” atamasi 1974 yilda amerikalik psixiatr H. J. Freydenberger tomonidan mijozlar bilan intensiv va yaqin aloqada bo’lgan sog’lom odamlarning psixologik holatini, professional yordam ko’rsatishda hissiy buzilishlari bo’lgan bemorlarni tavsiflash uchun kiritilgan. Dastlab, bu atama o’zining qadrsizligini his qilish bilan bog’liq holda charchash holatini bildirgan.
Kasbiy kuyish tushunchasi odatda odamning yuqori hissiy talablarni o’z ichiga olgan vaziyatlarda uzoq vaqt ishtirok etishi natijasida yuzaga keladigan jismoniy, hissiy va ruhiy charchoq holatini ifodalash uchun ishlatiladi, bu esa o’z navbatida haddan tashqari yuqori hissiy holatlarning kombinatsiyasi natijasidir.
K.Maslashning 1976-yilda “Human Behavior” jurnalida e’lon qilingan ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi mutaxxasislarda kasbiy kuyish mavzudagi birinchi maqolasi, o‘z e’tirofiga ko‘ra, ayniqsa, noprofessionallar orasida katta va kutilmagan munosabatga sabab bo‘ldi. U turli “yordamchi” kasb egalaridan ko’plab xatlar oldi. 10 yil o’tgach “kasbiy kuyganlik” sindromi muammolari bo’yicha mingdan ortiq maqolalar nashr etildi, “kasbiy kuyganlik” sindromini tashxislashning maxsus usullari yaratildi.
1983 yilda E. Maher o'z sharhida “hissiy charchash” belgilari ro’yxatini umumlashtiradi: charchoq, psixosomatik kasalliklar, uyqusizlik, mijozlarga salbiy munosabat, hodimlar o’rtasidagi salbiy munosabat, tamaki, qahva, spirtli ichimliklar ko’p istemol qilish, ishtahaning yetishmasligi yoki aksincha ortiqcha ovqatlanish, tajovuzkor his-tuyg’ular (zo’riqish, tashvish, bezovtalik, g’azab), aybdorlik hissini boshdan kechirish.
Kasbiy kuyish sindromining asosiy belgilari:
- hissiy charchoq hissi;
- mijozlarga nisbatan salbiy his-tuyg’ularning mavjudligi;
- salbiy o’z-o’zini hurmat qilish.