3-mavzu jamg‘arish va isteʼmol

10-mavzu: KEYNSNING TOVARLAR VA XIZMATLAR BOZORIDAGI MAKROIQTISODIY MUVOZANAT MODELI

Dinamik makroiqtisodiyot

DONIYOR YOKUBJANOV

REJA

• Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari;
• Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar;
• «Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish mexanizmi.
• Avtonom xarajatlar multiplikatori;
• Retsession va inflatsion uzilish.

Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari

1936-yili ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns kapitalizm iqtisodiyotiga yangi, ish bilan bandlik nazariyasini kiritadi. U o‘zining «Pul, foiz va ish bilan bandlikning umumiy nazariyasi» asarida yangicha iqtisodiy muvozanat nazariyasini izohlab berdi.

Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari

Keyns makroiqtisodiy muvozanatga to‘liq bo‘lmagan bandlik sharoitida ham erishish mumkinligini, to‘la ish bilan bandlik qonuniy holat emasligini, balki tartibga solinmagan iqtisodiyotda tasodifiy ro‘y berishigina mumkinligini isbotlab berdi.

Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari

Shuningdek, bu nazariyada iqtisodiyotdagi tebranishlar faqat urush, tabiiy ofat va shu kabi vaziyatlargagina bog‘liq emasligini, balki u tinchlik yillarida ham ichki omillarning salbiy oqibatlaridan kelib chiqishi mumkinligi asoslagan. Ishsizlik va inflatsiyaning kelib chiqishi investitsiya va jamg‘armalarga bevosita bog‘liq. Narxlarning oshishi va ish haqining pasayishi boshqa salbiy omillar bilan birga iqtisodiyotning beqarorligiga olib keladi.

Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari

Keynschilar fikricha, foiz stavkasi emas, balki aholining ixtiyoridagi daromadi iste’mol va jamg‘arish dinamikasini belgilab beradi.
Keltirilgan nazariy asoslarga tayangan holda Keyns o‘zining makroiqtisodiy muvozant modelini ishlab chiqdi.

Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar

Haqiqiy investitsiyalar rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan investitsiyalar miqdorini o‘z ichiga oladi.
Rejalashtirilmagan investitsiyalarga tovar – moddiy zahiralariga (TMZ) investitsiyalardagi kutilmagan o‘zgarishlar kiradi.
Rejalashtirilgan xarajatlarga uy xo‘jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyoning mahsulot va xizmatlarni sotib olishga mo‘ljallangan xarajatlari kiradi.

Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar

Rejalashtirilgan xarajatlar funksiyasi:
E = C + I + G + Xn
Xn - sof eksport bo‘lib, uning funksiyasi esa quyidagi ko‘rinishga ega:
Xn = g - m’Y
Bu yerda: g – avtonom sof eksport; m’ – importga chegaralangan moyillik; Y - daromad.
m’ = ΔM / ΔY
Bu yerda: ΔM - importga xarajatlarning o‘zgarishi; ΔY - daromadlarning o‘zgarishi.

«Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish mexanizmi.

Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli)

Avtonom xarajatlar multiplikatori

Avtonom xarajatlarning har qanday o‘sishi, ya’ni ΔA = Δ(a+I+G+Xn), multiplikator samarasi hisobiga yalpi daromadlarning ko‘proq miqdorga (ΔY) oshishiga olib keladi. Avtonom xarajatlar multiplikatori muvozanatli YaIM o‘zgarishning avtonom xarajatlarning har qanday komponenti o‘zgarishiga nisbatini ko‘rsatadi:
m = ΔY /ΔA

Avtonom xarajatlar multiplikatori

Multiplikator - yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o‘sishi (kamayishi)dan necha marta ortiq o‘sganligini (kamayganligi) ko‘rsatadi.
ΔCa↑→>AD↑→Y↑→C↑→AD↑→Y↑→C↑→AD↑→Y↑ va hokazo.

Retsession va inflatsion uzilish

YaMM (YaIM)ni to‘liq bandlilikning noinflatsion darajasiga qadar o‘stirish uchun yalpi talab (jami xarajatlar) ko‘paytirilishi zarur bo‘lgan miqdor retsession uzilish deyiladi.
YaIMni to‘liq bandlikning noinflatsion darajasigacha pasaytirish uchun yalpi talab (jami xarajatlar) kamayishi zarur bo‘lgan miqdor inflatsion uzilish deyiladi.

Retsession va inflatsion uzilish

Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o‘rtasidagi retsession uzilish

Retsession va inflatsion uzilish

Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o‘rtasidagi inflatsion uzilish

Retsession va inflatsion uzilish

ΔY = Retsession uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar multiplikatori miqdori
ΔY = Inflatsion uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar multiplikatori miqdori