3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Buxgalteriya balansi

(ming so‘m hisobida)

Ko‘rsatkichlar	“Samarqand”	“Tong”	“Sharq”
Asosiy vositalar	150000	25000	30000
Moliyaviy investitsiyalar	70000
Tovar-moddiy boyliklar	120000	20000	25000
Pul mablag‘lari	5000	2000	3000
Debitorlik qarzlar	2400	1200	800
Jami aktiv	347400	48200	58800
Ustav kapitali	250000	30000	40000
Taqsimlanmagan foyda	47400	10000	11000
Majburiyatlar	50000	8200	7800
Jami passiv	347400	48200	58800

Qo‘shimcha ma’lumotlar: “Samarqand” AJ ning debitorlik qarzlari tarkibida “Tong” sho‘’ba korxonasining qarzi - 200 ming so‘m, “Sharq” sho‘’ba xo‘jalik jamiyatining qarzi 300 ming so‘m. “Tong” sho‘’ba korxonasining kreditorlik qarzlari tarkibida “Sharq” sho‘’ba korxonasining hissasi -100 ming so‘m.

Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot

(ming so‘m hisobida)

Ko‘rsatkichlar “Samarqand” “Tong” “Sharq”

Sof tushum 125000 24000 27500

Sotish tannarxi 100000 17200 18500

Sotishdan olingan foyda 25000 6800 9000

Boshqa daromadlar 4000 1100 1400

Boshqa harajatlar 12500 5000 6250

Soliq to‘lovlari 12500 2400 2750

Sof foyda 4000 500 1400

Qo‘shimcha ma’lumotlar: “Samarqand” AJ ning sof tushumidan 3500 ming so‘mi “Tong” sho‘’ba korxonasiga, Sharq” sho‘’ba jamiyatining 3700 ming so‘mlik sof tushumi “Samarqand” AJ ga to‘g‘ri keladi. Sho‘’ba korxonalarining boshqa harajatlari (mos ravishda 500 ming so‘m va 600 ming so‘m) ularni “Samarqand” AJ dan olgan vaqtinchalik moliyaviy yordamiga to‘langan foizlarni tashkil etadi.

Yuqoridagi ma’lumotlar bo‘yicha guruhning konsolidatsiyalashtirilgan balansi va moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotini quyidagi ishchi jadvallar ko‘rinishida tuzib chiqamiz.

Guruhning konsolidatsiyalashtirilgan buxgalteriya balansi

(ming so‘m hisobida)

Ko‘rsatkichlar	“Samarqand” AJ	“Tong”	“Sharq”	Tuzatish yozuvi		Konsolidasiyalashtirilgan Balans
				Debet Kredit
Asosiy vositalar	150000	25000	30000			205000
Moliyaviy investitsiyalar	70000				1)70000
Tovar-moddiy boyliklar	120000	20000	25000			165000
Pul mablag‘lari	5000	2000	3000			10000
Debitorlik qarzlar	2400	1200	800	3) 100	2)200	4300
Jami aktivlar	347400	48200	58800			384300
Ustav kapitali	250000	30000	40000	1)70000		250000
Taqsimlanmagan foyda	47400	10000	11000	4)2200		66200
Majburiyatlar	50000	8200	7800	2)200	3)100	65900
Guruh a’zolarining hissasi					4)2200	2200
Jami passivlar	347400	48200	58800	72500	72500	384300

Bitta guruhga birlashgan sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarining bosh korxonasi tomonidan tuzilgan konsolidatsiyalashtirilgan buxgalteriya balansiga izohlar:

1).Bosh korxona tomonidan sho‘’ba korxonalarga kiritilgan 70000 ming so‘mlik (40000 +30000) moliyaviy investitsiyalar guruhga kiruvchi bosh korxonada moliyaviy investitsiyalar tarkibidan, sho‘’ba korxonalarda esa ustav kapitali tarkibidan chegirib tashlandi.

2)Bosh korxonaning “Sharq” sho‘’ba korxonasi bo‘yicha 200 ming so‘mlik debitorlik qarzi guruhga kiruvchi bosh korxonada debitorlik qarzlar tarkibidan, sho‘’ba korxonalarda esa majburiyatlard tarkibidan chegirib tashlandi.

3)Sho‘’ba korxonalarning o‘zaro 100 ming so‘mlik debitorlik va kreditorlik qarzlari guruh ning debitorlik va kreditorlik qarzlari tarkibidan chegirib tashlandi.

4)”Sharq” sho‘’ba korxonasining 11000 ming so‘mlik taqsimlanmagan foydasining 8800 ming so‘mi (11000 x 80%) guruhga kiruvchi bosh korxonada taqsimlanmagan foyda tarkibiga kiritildi, qolgan 2200 ming so‘mi (11000 x20% ) guruhning unga kirmaydigan boshqa korxonalarning hissasi bo‘yicha kreditorlik qarzi sifatida ko‘rsatildi.

Guruhning konsolidatsiyalashtirilgan moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisoboti

(ming so‘m hisobida)

Ko‘rsatkichlar	“Samarqand” AJ	“Tong”	“Sharq ”	Tuzatish yozuvi			Konsolidatsiyal ashtirilgan Balans
				Debet Kredit
Sof tushum	125000	24000	27500	3500 3700		169300
Sotish tannarxi	100000	17200	18500		3500 3700	128500
Boshqa daromadlar	4000	1100	1400	3)1100		5400
Boshqa harajatlar	12500	5000	6250		3)1100	22650
Soliq to‘lovlari	12500	2400	2750			17650
Sof foyda	4000	500	1400			5900

Bitta guruhga birlashgan sho‘’ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarining bosh korxonasi tomonidan tuzilgan konsolidatsiyalashtirilgan moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobotga izohlar:

1).Bosh korxona tomonidan “Tong” sho‘’ba korxonasiga 3500 ming so‘mga sotilgan tovarlar guruhning sof sotish hajmidan va sotish tannarxidan chegirib tashlandi.

2)“Sharq” sho‘’ba korxonasi tomonidan bosh korxonaga 3700 ming so‘mlik sotilgan tovarlar guruhning sof sotish hajmidan va sotish tannarxidan chegirib tashlandi.

3)Sho‘’ba korxonalarning bosh korxonadan olgan vaqtinchalik moliyaviy yordam uchun to‘lagan 1100 ming so‘mlik (600 +500) foizlari guruhga kiruvchi bosh korxonaning daromadlaridan va uning sho‘’ba korxonalarining harajatlaridan chegirib tashlandi.

Guruhni tashkil qiluvchi bosh korxona va uning sho‘’ba korxonalarida moliyaviy hisobotning boshqa shakllari ham konsolidatsiyalashtiriladi.

Konsolidatsiyalashtirilgan pul oqimlari to‘g‘risida hisobotni tuzishda guruhni tashkil etuvchi bosh korxona va uning sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlari o‘rtasidagi quyidagilar pul oqimlari chegirib tashlanadi:

• 
  Ichki tovar operatsiyalari bo‘yicha olingan va to‘langan pul mablag‘lari;
  
• 
  Olingan va berilgan qarz summalari;
  
• 
  Olingan va to‘langan foiz summalari;
  
• 
  Olingan va to‘langan ta’sis badallari
  
• 
  Boshqa turli operatsiyalar bo‘yicha pul mablag‘larining ichki almashuvlari
  

Konsolidatsiyalashtirilgan asosiy vositalar harakati to‘g‘risida hisobotni tuzishda guruhni tashkil etuvchi bosh korxona va uning sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlari o‘rtasidagi asosiy vositalarning ichki almashuvlarining summalari chegirib tashlanadi.

Konsolidatsiyalashtirilgan xususiy kapitali to‘g‘risida hisobotni tuzishda guruhni tashkil etuvchi bosh korxona va uning sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlarining jami ustav kapitalidan sho‘’ba xo‘jalik jamiyatining ustav kapitali summasi chegirib tashlanadi, taqsimlanmagan foyda esa faqat guruhga kiruvchilarga taalluqli bo‘lgan miqdorida ko‘rsatiladi.

13.8.Moliyaviy hisobotni tuzish sanasidan keyin yuz bergan kutilmagan holatlar va hodisalar

Ma’lumki, moliyaviy hisobotlarni tuzish hisobot yili tugashi bilan kelgusi yilning 1 sanasidan boshlab hisobotni tashqi foydalanuvchilarga, eng avvalom bor, soliq idorasiga, topshirish kunigacha (keyingi yilning 15 fevraligacha, qo‘shma korxonalar uchun –15 martgacha, Vazirliklar uchun –1 aprelgacha) amalga oshiriladi. Moliyaviy hisobotni soliq idorasi tomonidan qabul qilib olingan sana moliyaviy hisobotning barcha nusxalarida maxsus tamg‘a ichida ko‘rsatiladi va hisobotni qabul qilib olgan soliq idorasi xodimi tomonidan imzolanadi. Ushbu sanadan boshlab moliyaviy hisobot rasmiy e’lon qilingan deb hisoblanadi.

Moliyaviy hisobotni tuzish sanasidan boshlab uni rasmiy e’lon qilish sanasigacha korxonalar xo‘jalik faoliyatida ko‘zda tutilmagan holatlar va hodisalar yuz berishi mumkin. Bunday holatlar va hodisalarni tasniflash, baholash, ularni tuzilgan moliyaviy hisobotga kiritish yoki kiritmaslik tartibi O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1998 yil 23 dekabrda 578-tartib raqam bilan ro‘yxatga olingan 16-son BHMS «Kutilmagan holatlar va buxgalteriya balansini tuzish sanasidan keyin xo‘jalik faoliyatida yuz beradigan xodisalar» bilan reglamentlashtirilgan.

Ushbu BHMS ga muvofiq kutilmagan holatlar deganda oxirgi natijalari (foyda yoki zarari) kelgusida noaniq xodisani (xodisalarni) haqiqatda yuz berishiga qarab tasdig‘ini oladigan vaziyatlar va holatlar tushuniladi. Buxgalteriya balansini tuzish davomida aniqlangan bunday holatlar, odatda, xo‘jalik yurituvchi sub’ektga foyda keltirishi yoki zarar olib kelishi mumkin. Misol uchun, hisobot tuzish vaqtida korxonaning u yoki bu debitori bo‘lgan tashkilotni bankrotga uchraganligi to‘g‘risida ma’lumotni olinishi yoki kreditor tashkilot bilan sudlashish jarayonining davom etayotganligi va undan kutilayotgan natijani taxminan ma’lum bo‘lishi, korxonada balans tuzish sanasidan uni e’lon qilish sanasigacha yuz bergan tabiiy ofatlardan ko‘rilgan zararlar, yong‘in, toshqin va shu kabi favqulotdagi hodisalarning oqibatlari, shu davrda korxonaning mulkiy holatiga ta’sir etadigan qimmatli qog‘ozlar emissiyasi doir operatsiyalarni yuz berishi, qimmatli qog‘ozlarni qayta baholanishi hisobot yili uchun tuzilayotgan moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlariga turlicha ta’sir etishi mumkin. Shuning uchun ham kutilmagan holatlarning natijalari kelgusida aniq bo‘lsada, lekinda muhimliligiga qarab ular hali e’lon qilinmagan moliyaviy hisobotga kiritilishi yoki unga ilova qilinadigan tushuntirish xatida o‘z aksini topishi lozim.

Kutilmagan holatlar va xodisalar 16-son BHMS ga muvofiq (p.5) ikkita guruhga bo‘linadi:

• 
  Kelgusida yuz beradigan va buxgalteriya balansini tuzish sanasida mavjud bo‘lgan hodisalar -ushbu hodisalarning natijalari (foyda yoki zararlar) moliyaviy hisobotda hisoblash tamoyiliga muvofiq ularni yuz berish ehtimoli, summasini aniq topish imkonini borligiga qarab aks ettiriladi. Jumladan, zararlar hisoblash tamoyili va yuqorida keltirilgan yuz berish ehtimoli va zarar summasini real aniqlash imkoniyatlari mezonlariga ko‘ra hisobotda quyidagi tartibda aks ettiriladi:
  

Kutilmagan holatni yuz berish ehtimoli	Kutilmagan holat bo‘yicha summa aniq	Kutilmagan holat bo‘yicha summa aniq emas
Ehtimoli bor	Zarar va majburiyatlar hisoblanadi va moliyaviy hisobotga kiritiladi	Zarar va majburiyatlar hisoblanmaydi, moliyaviy hisobotga kiritilmaydi, lekinda tushuntirish xatida sabablari va kutilayotgan oqibatlari ochib beriladi
Ehtimoli yo‘q	Hisoblash ham, ochib berish ham talab qilinmaydi

Moliyaviy hisobotni tuzish davrida mavjud bo‘lgan kutilmagan holatlar bo‘yicha foyda moliyaviy hisobotda quyidagi tartibda aks ettiriladi:

Kutilmagan holatni yuz berish ehtimoli	Kutilmagan holat bo‘yicha summa aniq	Kutilmagan holat bo‘yicha summa aniq emas
Ehtimoli bor	Foyda hisoblanmaydi,	Hisoblash ham, ochib
	tushuntirish xatida vujudga kelish ehtimolini borligi ko‘rsatiladi	berish ham talab qilinmaydi
Ehtimoli yo‘q	Hisoblash ham, ochib berish ham talab qilinmaydi

• 
  Kelgusida yuz beradigan va buxgalteriya balansini tuzish sanasida mavjud bo‘lmagan hodisalar – ushbu hodisalar va ulardan kutilayotgan natijalar (foyda yoki zararlar) moliyaviy hisobotga va unga ilova qilinadigan tushuntirish xatiga umuman aloqador hisoblanmaydi. Shuning uchun ular hisobotda va unga ilova qilingan tushuntirish xatida umuman aks ettirilmaydi.
  

Moliyaviy hisobotda uni rasmiy e’lon qilgan sanadan keyin aniqlangan va o‘tgan hisobot davriga taalluqli bo‘lgan, lekinda moliyaviy hisobotda aks ettirilmayin qolingan hodisalar kutilmagan holatlar va hodisalar hisoblanmaydi. Bunga misol qilib, qaysi bir schyot-faktura summasini daromadga olinmaganligi, harajatlarni noto‘g‘ri hisoblanganligi va bularning natijasida moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarida xatoliklarga yo‘l qo‘yilganligini aytish mumkin. Soliq Kodeksiga muvofiq soliq tekshiruviga qadar korxonaning o‘zi tomonidan o‘tgan hisobot yillar bo‘yicha topilgan xatolarni tuzatilishi va soliq idorasiga qayta hisob-kitoblarni topshirilishi moliyaviy jazolarga (penya hisoblashdan tashqari) tortilmaydi.O‘tgan yillarda yo‘l qo‘yilgan xatolarni korxonalar nafaqat o‘zlarining kuchlari bilan, balkim mustaqil auditorlik tashkilotlarini shartnoma asosida jalb etish va auditorlik tekshiruvini o‘tqazish orqali ham amalga oshirishlari mumkin.

Bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotga o‘tish xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy hisobotlarini xolis tekshiruvdan o‘tqazish, ularning realligini ekspert qilish , shu asosda moliyaviy hisobotga xolis xulosa berish, shuningdek mavjud xato va kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha kasbiy maslahatlarni berish, hisobkitoblarni tiklash va yuritib berish, biznes reja va soliq deklaratsiyalarini tuzib berishdan iborot maxsus «audit» deb atalmish faoliyat turini, shuningdek maxsus «audit» deb atalmish iqtisodiy fanni vujudga kelishiga asos soldi. Ushbu faoliyat turi va maxsus iqtisodiy fan bizning mamlakatimiz hayotiga mustaqillikga erishilgandan keyin kirib kelgan bo‘lsa, bozor munosabatlari rivojlangan mamlakatlarda u juda uzoq yillardan beri mavjud va rivojlanib kelmoqda. Mustaqil auditorlik faoliyati, manbalarga ko‘ra, 150 yil oldin yevropa mamlakatlarida paydo bo‘lgan, uning vatani sifatida buyuk britaniya tan olinadi².

Oxirgi o‘n ikki yil ichida respublikamizda auditga bo‘lgan qiziqish, unga bo‘lgan e’tibor keskin oshdi. Respublikamizning qonun chiqaruvchi organi va hukumati auditning ahamiyatini o‘z vaqtida anglab mhd ichida birinchilar qatorida «auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonun»ni mustaqilligimizning dastlabki yillaridayoq (1992 yil ) qabul qildi va uni hayotga tadbiq etdi. 2000 yilda ushbu qonun yangi tahrir va boyitilgan mazmunda qayta tasdiqlandi. O‘tgan o‘n ikki yil ichida respublikamizda 400 tadan ortiq auditorlik tashkilotlari, ular atrofida jipslashgan 5000 ga yaqin auditorlar sinfi vujudga keldi. Respublikamiz olimlari, iqtisodchilari audit bo‘yicha katta izlanishlarni olib bordilar, auditga bag‘ishlangan ko‘pgina darslik va o‘quv qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, risolalar, ilmiy maqolalar chop etildi³. Chet elda ko‘p yillardan beri maxsus fan sifatida o‘qitilib kelinayotgan auditga doir ayrim adabiyotlar rus va o‘zbek tillariga tarjima qilindi⁴.

Xo‘sh, audit o‘zi nima? U nima uchun zarur? Qanday audit bugun bizga kerak? Auditning maqsadi, funksiya va vazifalari nimalardan iborot?

Harakatdagi qonunlarda, me’yoriy hujjatlarda, darslik va o‘quv qo‘llanmalarida ushbu savollar turlicha yoritilgan.

«audit» - bu lotincha «auditing» so‘zidan olingan bo‘lib, rus tiliga o‘girilganda «slushayu», rus tilidan o‘zbek tiliga o‘girilganda esa «eshitaman» ma’nosini anglatadi. Rus va o‘zbek tillari leksikonida ushbu so‘zning o‘zi mavjud emas, shuning uchun uni ko‘chirma so‘z sifatida to‘lig‘icha o‘zgarishsiz ishlatish maqsadga muvofiq.

«auditor» – bu lotincha «auditor» so‘zidan olingan bo‘lib, rus tiliga «slushatel», «uchenik», «sledovatel» ma’nolarida tarjima etilgan.⁵ bizning tilimizga auditor so‘zini rus tilidan tarjima etsak, u mos ravishda «eshituvchi», «o‘quvchi», «tergovchi» ma’nolarini anglatadi.

Ijtimoiy hayotda «audit» iqtisodiy tushuncha sifatida, jarayon sifatida, yuridik shaxslar faoliyati sifatida, tizim sifatida, o‘zining nazariyasi va metodologiyasiga ega bo‘lgan maxsus fan sifatida qaraladi. Ushbu sifatdagi auditning mohiyati adabiyotlarda turlicha e’tirof etilgan.

«audit –xo‘jalik faoliyatini iqtisodiy tahlil etish va nazorat qilishning nisbatan yangi yo‘nalishi», …. «audit – bu biznesni o‘ziga xos ekspertizasi» deb e’tirof etgan uning mohiyatini rus olimi professor p.i. kamishanov.

«audit- bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisobotini yoki u bilan bog‘liq moliyaviy axborotni, bu hisobot yoki axborotning qonun va boshqa normativ hujjatlarga muvofiqlik darajasi to‘g‘risida xulosa chiqarish maqsadida tadqiq etilishi», deb ta’kidlaydi professor m.m. to‘laxo‘jayeva⁶.

«audit ( auditing) –bu dahlsiz kompetent xodim tomonidan axborotlarni belgilangan mezonlarga mosligini aniqlash va xolisona xulosa berishi maqsadida xo‘jalik tizimi to‘g‘risidagi axborotlarni to‘plash va baholash jarayoni”⁷

«auditning mohiyati – bozor iqtisodiyoti sharoitida uning ob’ektiv iqtisodiy taraqqiyot qonunlari, kategoriyalari, halqaro hamjamiyatda tan olingan hamda ayrim olingan bir konkret mamlakatda amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarning talablariga mos tekshiruv ob’ektida uning barcha faoliyatlari raqamlar yordamida ifodalangan, maxsus tizim asosida xulosa va takliflar berishdan iborat», deb yozadi professor n.sanayev⁸.

Professor x.n.musayev auditning mohiyatini quyidagicha e’tirof etgan: «audit –bu muayyan vakolatlar berilgan shaxslar, ya’ni auditorlar tomonidan xo‘jalik yuritayotgan sub’ektlar faoliyatlarining respublikada qabul qilingan qonun-qoidalarga muvofiqligini tekshirish yo‘li bilan baholash va xolisona xulosalar berishdir»⁹

O‘zbekiston respublikasining «auditorlik faoliyati to‘g‘risida qonuni» da (2-modda) auditning mohiyatiga quyidagicha ta’rif berilgan: «auditorlik faoliyati deganda auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o‘tqazish va boshqa shu bilan bog‘liq professional xizmatlar ko‘rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushuniladi»¹⁰.

Yuqoridagi ta’riflardan ko‘rinib turibdiki, audit, bir tomondan jismoniy shaxslarning, ya’ni auditorlarning, ikkinchi tomondan esa yuridik shaxslarning, ya’ni auditorlik tashkilotlarning, tadbirkorlik faoliyati hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida Qonuni»ining oxirgi taxririga muvofiq auditorlik faoliyati individium, ya’ni alohida olingan jismoniy shaxs, faoliyati bo‘lishi mumkin emas, audit faqat maxsus litsenziyaga ega bo‘lgan auditorlik tashkilotining tadbirkorlik faoliyati hisoblanadi. Shuning bilan birga auditorlik tashkilotlarining ushbu tadbirkorlik faoliyati maxsus auditorlik sertifikatiga ega bo‘lgan xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Auditorlarning o‘zi mustaqil o‘z nomidan auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi mumkin emas, respublikamiz Qonunlariga muvofiq ularga bunday vakolat berilmagan. Bundan kelib chiqib, auditni alohida shaxslarning faoliyati, harakati, tekshiruvi deb e’tirof etgan fikrlarga to‘liq qo‘shilib bo‘lmaydi. Shuning bilan birga «audit» va «auditorlik faoliyati» atamalarini bir xil mazmunda talqin etgan fikrlarni ham to‘liq to‘g‘ri deb hisoblab bo‘lmaydi, chunki «audit» va «auditorlik faoliyati» bir xil mazmundagi sinonim so‘zlar emas.

Bizningcha, auditni yaxlit tizim sifatida qarash, auditorlik faoliyatini esa ushbu tizimning amaliy tadbiqi deb qarash maqsadga muvofiq. Tizim sifatida audit jamiyat miqiyosida mavjud bo‘ladi. Yaxlit tizimni tashkil etuvchi auditni ichki va tashqi auditga bo‘lish mumkin. Ichki audit iqtisodiyotning quyi bo‘g‘ini bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda ichki nazorat vositasi hisoblanadi.Tashqi audit davlat va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar manfaatlari nuqtai nazaridan mustaqil auditorlik tashkilotlari tomonidan o‘tqaziladigan nazorat vositasi hisoblanadi. Tashqi audit davlat tomonidan me’yoriy hujjatlar asosida tartibga solinadi. Jumladan, bizning respublikamizda tashqi auditni boshqarish, unga metodologik rahbarlikni olib borish, auditni o‘tqazish tartib-qoidalarini aks ettiruvchi me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, amaliyotga ushbu hujjatlarni joriy qilish, ularga amal qilinayotganligini nazorat qilish, ushbu tizim xodimlarini o‘qitish va sertifikatlash, malakasini oshirish, attestatsiya qilish Moliya Vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.

Auditorlik faoliyati maxsus auditorlik tashkilotining boshqa yuridik shaxslarga ko‘rsatayotgan xizmatlarining majmuasi, shuningdek xo‘jalik yurituvchi sub’ektning maxsus bo‘limlari yoki xodimlarining tasdiqlangan Nizomlarga ko‘ra yuritayotgan ish faoliyati hisoblanadi. Auditorlik tashkilotlarining bunday faoliyatlari shartnomalar asosida amalga oshirilganligi uchun ham u tadbirkorlik faoliyati hisoblanadi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning maxsus audit bo‘limi yoki ichki auditorlarining tasdiqlangan Nizomlarga ko‘ra yuritayotgan ish faoliyati tadbirkordik faoliyati hisoblanmaydi, balkim ularning kasbiy ishlari hisoblanadi.

Auditning mohiyati uning tarkibiy komponetlarining mazmunida yorqin namoyon bo‘ladi. Bunday komponentlar bo‘lib quyidagilar hisoblanadi (14-chizmaga qarang).

Ichki nazorat –bu xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyaviy – xo‘jalik faoliyatini rahbariyat tomonidan tasdiqlangan maxsus Nizom asosida doimiy nazorat qilib boruvchi bo‘limning yoki xodimning (xodimlarning) ish faoliyati. Bunday nazoratni ichki audit bo‘limi yoki ichki auditorlar olib borishlari mumkin.