3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Umumiy auditorlik xatari (AR)	Ichki xo‘jalik xatari (IR)	Nazorat tizimi xatari (CR)	Xatolarni topmaslik xatari (DR)
Zarur bo‘lgan isbotlar soni
Yuqori	Past	Past	Yuqori	Kam
Past	Past	Past	O‘rtacha	O‘rta
Past	Yuqori	Yuqori	Past	Ko‘p
O‘rtacha	O‘rtacha	O‘rtacha	O‘rtacha	O‘rta
Yuqori	Past	O‘rtacha	O‘rtacha	O‘rta

Auditorlik tekshiruvini o‘tqazish bo‘yicha rozilik xati –bu dastlabki kuzatishlar tugagach buyurtmachiga taqdim etiladigan hujjat. U o‘zida dastlabki kuzatishlarning natijalari, auditorlik tekshiruvi bo‘yicha hisoblangan ish hajmi, auditorlik xatarining darajasi, taklif etilayotgan qiymat, ishni bajarish bo‘yicha taklif etilgan muddatlarni, bajaruvchilarni va boshqalarni aks ettiradi.

Auditorlik faoliyati to‘g‘risida shartnoma – bu auditorlik tashkiloti va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar o‘rtasida auditorlik tekshiruvi yoki boshqa kasbiy xizmatlarni ko‘rsatish bo‘yicha o‘zaro munosabatlarga status beruvchi yuridik hujjat. Ushbu shartnomada auditorlik faoliyatining aniq turi (auditorlik tekshiruvi, konsalting, buxgalteriya hisobini yuritish, buxgalteriya hisobini tiklash va shu kabi boshqa kasbiy xizmatlar), ularni qaysi davr uchun o‘tqazilishi, o‘tqazilish muddatlari, tomonlarning huquq va majburiyatlari, javobgarliklari, ishning qiymati, fors-major holatlar va boshqalar aniq ko‘rsatiladi. Auditorlik faoliyati bo‘yicha tuziladigan shartnomalardan namunalar 3,4-ilovalarda keltirilgan.

Auditorlik tekshiruvi dasturi – bu auditor tomonidan tuziladigan, auditorlik tashkiloti rahbari va buyurtmachi tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanadigan hujjat. Dastur o‘z ichiga tekshiriladigan ob’ektlar, jarayonlar, operatsiyalar, savollar ro‘yxatini, tekshirish muddatlarini, shuningdek jalb etiladigan auditor yordamchilarining familiyasi, ismi-sharifini va buyurtmachi tashkilot tomonidan jalb etiladigan ma’sul xodimlarning familiyasi va ismi-shariflarini oladi. Auditorlik dasturi shartnomaga ilova sifatida yoki alohida hujjat sifatida tasdiqlanadi. Auditorlik dasturidan namuna 5-ilovada keltirilgan.

Auditorlik tashkiloti rahbarining buyrug‘i –bu tuzilgan shartnoma va dasturga muvofiq xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga auditorlik teshiruviga safarbar etilgan auditorlar va ularning yordamchilari shaxslarini tasdiqlovchi hujjat. Ushbu buyruq auditorlik tashkilotida auditorlarga va ularning yordamchilariga bajargan ishlari uchun mehnat haqini hisoblashga ham asos bo‘ladi. Auditorlik tekshiruviga auditorlarni safarbar etish to‘g‘risidagi buyruqdan namuna 6-ilovada keltirilgan.

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini kompleks yoki tematik audit tekshiruvidan o‘tqazish auditni tashkil etishning 2-bosqichini tashkil etadi. Ushbu bosqichni auditorlar 1-bosqichda tuzilgan dasturga muvofiq olib boradilar. Dasturga kirgan har bir mavzu yoki ob’ektni tekshirishda auditorlar ma’lum ketma-ketlikga amal qilishlari, tekshirishni yuqoridan pastga qarab yoki pastdan yuqoriga qarab tekshirish usullaridan birida amalga oshirishlari lozim. Bizningcha, pastdan yuqoriga qarab tekshirish eng qo‘lay usuldir.

Ushbu usulga muvofiq auditor har bir ob’ekt bo‘yicha ma’lumotlarni boshlang‘ich hujjatlardan tortib, to hisobotda aks ettirilgan ko‘rsatkichgacha tizimlab chiqadi. Auditor barcha tekshirish ob’ektlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni boshlang‘ich hujjatlar asosida o‘zining kompyuteriga kiritib boradi, oraliq ma’lumotlarni oylik, choraklik, yarim yillik, to‘qqiz oylik va yillik davrlar bo‘yicha jamlaydi. Boshlang‘ich hujjatlar bo‘yicha isbotlarni to‘plash chog‘ida birdaniga ularni to‘g‘ri tuzilganligini tekshiradi, ulardagi baholarni va soniy –summaviy miqdorlarni shartnomalar bilan taqqoslaydi. Har oylik ma’lumotlarni Bosh kitobdagi mos schyotlarning ma’lumotlari bilan uyg‘unligini tekshiradi. To‘plangan ma’lumotlarni «Buxgalteriya balansi», «Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot» va hisobotning boshqa shakllarida aks ettirilgan ma’lumotlar bilan taqqoslab ko‘radi. To‘plangan isbotlarni hisob va hisobot ma’lumotlari bilan mos kelishi tekshirilayotgan ob’ekt hisobini to‘g‘ri olib borilganligidan, mos kelmasligi esa xato va kamchiliklarga yo‘l qo‘yilganligidan darak beradi. Mos kelmaslik auditordan chetlanishlar bo‘yicha keyingi isbotu- dalillarni yig‘ishni talab etadi. Xuddi shunday ketma-ketlik, ma’lumotlarni yig‘ish tartibi auditning barcha ob’ektlari bo‘yicha amalga oshiriladi.

Shunday qilib, auditorlik tekshiruvini barcha ob’ektlar bo‘yicha quyidagi umumiy metodologik tartibga amal qilingan holda o‘tqazilishi lozim (17-chizma).

Buxgalteriya balansi va hisobotning boshqa shakllarining ko‘rsatkichlari

Bosh kitob ma’lumotl ari

Analitik hisob registrlari va qayd etish jurnallari ma’lumotlari

Xo‘jalik faoliyati ko‘rsatkichlarini tasdiqlovchi boshlang‘ich hujjatlar

17- chizma. Auditni o‘tqazishning umumiy metodologik tartibi Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini auditorlik tekshiruvidan o‘tqazishda quyidagi ketma – ketlikga amal qilinishi, shuningdek quyidagi ishlar oldinma - ketin bajarilishi kerak.

1.Auditning aniq ob’ektlari va ularni tekshirish ketma-ketligi belgilanadi. Ob’ektlarni tekshirishda ketma-ketlikni to‘g‘ri tanlash ham katta rol o‘ynaydi, chunki ob’ektlar ham hisob nuqtai nazaridan, ham tekshirish nuqtai nazaridan bir –biri bilan uzviy bog‘liq hisoblanadi. Bizningcha, yuridik statusi to‘liq bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning yillik moliyaviy hisobotlari bo‘yicha o‘tqazilayotgan auditda uning ob’ektlari quyidagi ketma- ketlikda tekshirilishi lozim:

• 
  Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobotning ko‘rsatkichlari (daromadlar, tannarx, davr harajatlari, shu jumladan harajatlarga kiruvchi soliqlar va majburiy to‘lovlar, soliq bazasiga qayta qo‘shiladigan harajatlar, asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar, moliyaviy faoliyatdan olingan natijalar, soliqgacha foyda, soliqga tortiladigan foyda, daromad (foydadan ) soliqlar, sof foyda);
  
• 
  Buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning boshqa shakllarining moddalari (har bir modda ko‘rsatkichlari boshlang‘ich hujjatlardan asosida buxgalteriya hisobi schyotlari yozuvlari bo‘yicha tekshirib chiqiladi);
  
• 
  Qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga amal qilish holati;
  
• 
  Mol-mulk butligi, mansabdor va moddiy javobgar shaxslar faoliyati.
  

2.Har bir ob’ekt bo‘yicha tekshirish testlari tuzib chiqiladi va ular bo‘yicha isbotudalillar to‘planadi.

3.Har bir ob’ekt bo‘yicha tekshirish natijasi aniqlanadi, ya’ni auditor tekshirgan ob’ekt bo‘yicha hisob ma’lumotining to‘g‘riligini tasdiqlaydi yoki unda qanchalik chetlanish borligini isbotlab beradi. Tekshirish natijalari tegishli oraliq va yig‘ma jadvallar ko‘rinishida rasmiylashtiriladi. Yig‘ma jadvallarning ma’lumotlari oraliq jadvallarning yakuniy ma’lumotlari bilan to‘liq mos bo‘lishi kerak. Chetlanishlar mavjud ob’ektlar bo‘yicha ushbu chetlanishlarning miqdorini, ularni nima hisobidan kelib chiqganligini ko‘rgazmali ifodalaydigan analitik jadvallar tuziladi. Tuzilgan jadvallar natijalarini auditorning hisobotida aks ettiriladi va ular izohlab beriladi.

Oldingi bobda aytib o‘tganimizdek, har bir tekshirish ob’ekti bo‘yicha auditor mumkin bo‘lgan auditorlik xatarini, ya’ni xatoga yo‘l qo‘yish ehtimolini belgilashi, ushbu ehtimolni imkoni boricha yo‘qga chiqarish lozim.

Quyida yuqorida keltirilgan umumiy metodologiya asosida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy natijalari ko‘rsatkichlari va balans moddalarining auditorlik tekshiruvidan o‘tqazish tartibiga to‘xtalib o‘tamiz.