3. Qarama-qarshiliklarning birligi va kurash qonuni

Mavzu: Dialektika
REJA
1.Dialektik haqida tushuncha.
2.Dialektika qonunlari.

3.Qarama-qarshiliklarning birligi va kurash qonuni

Dialektika [yun. dialektike (techne) — suhbat olib borish, bahslashish sanʼati] — borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy taʼlimot hamda voqelikni bilish va unga asoslangan tafakkur uslubi. "D" tushunchasi falsafa tarixida dastlab hozirgi maʼnosidan boshqacha tushunilgan. Yunon falsafasida D. muxolifning muhokamasidagi ziddiyatlarni ochib tashlash, munozara orqali xaqiqatni topish sanʼatini anglatgan. Keyinchalik bu usul tabiat hodisalariga tatbiq etila boshlagan, bilish uslubiga aylangan. Dialektik tafakkur voqelikni bilish jarayoni sifatida inson, jamiyat bilan bogʻliklikda paydo boʻlgan. Voqelikni bilish va uni inson manfaatlari yoʻlida oʻzgartirishning dialektik us-lubini anglashga intilish qadim zamonlarga borib taqaladi. Bu intilish dastlab Sharqda paydo boʻlib, antik davrda oʻz takomiliga yetgan. Falsafa tarixida D. turlicha talqin qilingan. "D" soʻzi ilk bor Sokrat (Suqrot) tomonidan qoʻllanilgan. U D.ni bir-biriga zid, qaramaqarshi fikrlar toʻqnashu-vi orqali haqiqatni topish sanʼati deb bilgan. Geraklit ijodida D. oʻzining antik davrdagi eng yorqin koʻrinishiga ega boʻldi. Geraklit fikricha, D.— muttasil harakatdagi olam ichki jihatdan ziddiyatli va u doimiy vujudga kelish, rivojlanish hamda tanazzulga yuz tutish — qaramaqarshiliklar birligidan iborat. Mazkur davrda Geraklit va b. yunon faylasuflari taʼlimotlari negizida sofistlarning salbiy tusdagi D.si vujudga keladi. Sofistlar haqiqatni borliq D.sidan emas, bahslar olami, ruhiyatidan axtarib, ziddiyatli inson tafakkurini harakatga keltirdilar, oxir-oqibatda bilish faqat nisbiy, gumoniy, taxminan ekanligini eʼtirof etishgacha borib yetdilar. Oʻrta asrlardan 18-asrgacha D. oddiy (maktabda oʻqitiladigan) mantiq ilmi sifatida tushunib kelindi. Platon D.ni narsalarning ideal mohiyatini bilish maqsadida tushunchalarni boʻlak-boʻlaklarga ajratish, soʻng bir-biri bilan oʻza-ro bogʻlash uslubi deb hisoblagan. Kuzalik Nikolay, J. Bruno D.ni qara-maqarshiliklarning mos kelishi haqidagi taʼlimot deb taʼkidlashgan. Kantnit fikricha, D. voqelikni tajriba, hissiy bilimlar orqali emas, balki sof tafakkur asosida bilishga intiladi. Gegel D.ni borliq, ruh va tarix taraqqiyotining ziddiyatlarini anglashning umumiy uslubi deb bildi. Falsafa tarixida D.ning 3 ta asosiy shakli tarkib topdi: 1) qad. dunyodagi ilk, stixiyali, sodda D. (Geraklit, Platon va b.); 2) nemis mumtoz idealistik (xususan, Gegel) falsafasi; 3) K. Marks va F. Engels asos solgan materialistik D. K. Marks, F. Engels va xususan, V.I. Lenin D.ni vokelikni bilish va uni inqilobiy oʻzgartirish qaqidagi taʼlimot hamda buning tegishli uslubi deb hisobladilar. Marksistik utopiya D. qonunlarida insoniyatning yalpi baxtsaodatga borish kafolatini koʻradi. 20-asr Gʻarb falsafasida D. neogegelchilik, stensializm, diniy falsafaning turli imlarida U dialektikaga qadar ma'lum qarama-qarshi dalillarga duch kelish orqali haqiqatni kashf etishga harakat qiladigan usul. Dialektika so'zi yunon tilidan kelib chiqqan.
Dialektika - bu turli xil g'oyalarni ishontirish, bahslashish va fikr yuritish san'ati.
Nutqda dialektika tezis deb nomlangan asosiy g'oya yoki kontseptsiyani taqdim etishdan iborat bo'lib, unga antiteziya deb nomlanuvchi turli xil dalillar va g'oyalar qarshi chiqadi. Endi g'oyalarning ushbu qarama-qarshiligini hal qilish uchun mavzuni tushunishning yangi usuli sifatida taqdim etilgan sintez paydo bo'ladi.
Dialektika falsafa usuli sifatida ham tanilgan. Uning kontseptsiyasi Sokrat, Platon, Aristotel, Gegel, Marks va boshqalar kabi turli faylasuflar tomonidan yillar davomida muhokama qilingan. Biroq, Platon dialektikaning kashshofi bo'lib, uni o'z dialoglarida haqiqatga erishish usuli sifatidarivojlandi.
DIALEKTIKA [Yunoncha dialektike (techne) —suhbat olib borish, bahslashish san’ati] — borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy ta’limot hamda voqelikni bilish va unga asoslangan tafakkur uslubi. “Dialektika” tushunchasi falsafa tarixida dastlab hozirgi ma’nosidan boshqacha tushunilgan. Yunon falsafasida Dialektika muxolifning muhokamasidagi ziddiyatlarni ochib tashlash, munozara orqali haqiqatni topish san’atini anglatgan. Keyinchalik bu usul tabiat hodisalariga tatbiq etila boshlagan, bilish uslubiga aylangan. Dialektik tafakkur voqelikni bilish jarayoni sifatida inson, jamiyat bilan bog’liklikda paydo bo’lgan. Voqelikni bilish va uni inson manfaatlari yo’lida o’zgartirishning dialektik uslubini anglashga intilish qadimgi zamonlarga borib taqaladi. Bu intilish dastlab Sharqda paydo bo’lib, antik davrda o’z takomiliga etgan. Falsafa tarixida Dialektika turlicha talqin qilingan. “Dialektika” so’zi ilk bor Sokrat (Suqrot) tomonidan qo’llanilgan. U Dialektikani bir-biriga zid, qarama-qarshi fikrlar to’qnashuvi orqali haqiqatni topish san’ati deb bilgan. Geraklit ijodida Dialektika o’zining antik davrdagi eng yorqin ko’rinishiga ega bo’ldi. Geraklit fikricha, Dialektika — muttasil harakatdagi olam ichki jihatdan ziddiyatli va u doimiy vujudga kelish, rivojlanish hamda tanazzulga yuz tutish — qarama-qarshiliklar birligidan iborat. Mazkur davrda Geraklit va boshqa yunon faylasuflari ta’limotlari negizida sofistlarning salbiy tusdagi Dialektikasi vujudga keladi. Sofistlar haqiqatni borliq Dialektikasidan emas, bahslar olami, ruhiyatidan axtarib, ziddiyatli inson tafakkurini harakatga keltirdilar, oxir-oqibatda bilish faqat nisbiy, gumoniy, taxmin ekanligini e’tirof etishgacha borib etdilar. O’rta asrlardan 18-asrgacha Dialektika oddiy (maktabda o’qitiladigan) mantiq ilmi sifatida tushunib kelindi. Platon Dialektikani narsalarning ideal mohiyatini bilish maqsadida tushunchalarni bo’lak-bo’laklarga ajratish, so’ng bir-biri bilan o’zaro bog’lash uslubi deb hisoblagan. Kuzalik Nikolay, J. Bruno Dialektikani qarama-qarshiliklarning mos kelishi haqidagi ta’limot deb ta’kidlashgan. Kantnit fikricha, Dialektika voqelikni tajriba, hissiy bilimlar orqali emas, balki sof tafakkur asosida bilishga intiladi. Gegel Dialektikani borliq, ruh va tarix taraqqiyotining ziddiyatlarini anglashning umumiy uslubi deb bildi. Falsafa tarixida Dialektikaning 3 ta asosiy shakli tarkib topdi: 1) qadimgi dunyodagi ilk, stixiyali, sodda Dialektika (Geraklit, Platon va boshqalar); 2) nemis mumtoz idealistik (xususan, Gegel) falsafasi; 3) K. Marks va F. Engels asos solgan materialistik D. K. Marks, F. Engels va xususan, V.I. Lenin Dialektikani vokelikni bilish va uni inqilobiy o’zgartirish qaqidagi ta’limot hamda buning tegishli uslubi deb hisobladilar. Marksistik utopiya Dialektika qonunlarida insoniyatning yalpi baxt-saodatga borish kafolatini ko’radi. 20-asr G’arb falsafasida Dialektika neogegelchilik, ekzistentsializm, diniy falsafaning turli oqimlarida rivojlandi.
Boshqa tomondan, atama dialektik Dialektikani qabul qiladigan shaxsni aniqlash uchun sifat sifatida ishlatiladi. Falsafadagi dialektika. Dialektika falsafiy tizim sifatida, fikr yuritish va uning qonunlari, ifoda shakllari va usullari bilan shug'ullanadi.
Avval aytib o'tganimizdek, Aflotun birinchi bo'lib dialektikani biror narsaga javob berishning texnikasi va usuli sifatida ishlatgan va ko'rsatgan, chunki u orqali haqiqatga erishish mumkin.
O'z navbatida, Hegel dialektikani haqiqatga erishish uchun doimiy va uzluksiz jarayon sifatida qabul qiladi, keyinchalik u rad etiladigan (antitez) birinchi postulatdan (tezis), yangi g'oyaga yoki natijaga (sintez) kelish uchun. har doim muhokama qilinayotgan mavzuga aniq javob topish uchun yana tezisga va boshqalarga olib keladi.
Shuningdek qarang: Tezis, antitez va sintez.
Aristotel uchun dialektika mantiq bilan bog'liq bo'lgan oqilona jarayon bo'lib, u shaxs tomonidan dalillar berish uchun zarur bo'lgan qobiliyatlarning bir qismi sifatida ishlab chiqilgan.
3 kun ichida ko'rish qobiliyatini 98% yaxshilaydi! Uy usuli
Visu Caps
Shu ma'noda Kant dialektikani sub'ektiv asoslarga asoslanib, tashqi ko'rinish mantig'i deb hisoblagan Aristotel nazariyasini qo'llab-quvvatladi.
Dialektik materializm
Dialektik materializm Fridrix Engels (1820-1895) va Karl Marks (1818-1883) tomonidan taklif qilingan falsafiy oqimlar o'rtasida mavjud bo'lgan bitimlar natijasidir, bunda materiya haqiqatning mohiyati sifatida aniqlanadi, mustaqil yoki aniq keyinchalik paydo bo'ladigan ongning.
Boshqa tomondan, dialektik materializm kommunizm nazariyalariga asoslanadi va falsafiy fan sifatida Hegel tomonidan taklif qilingan falsafiy idealizmga qarshi chiqadi.
Eristik dialektika
Birinchidan, mavzuni yaxshiroq tushunish uchun eristika atamasiga aniqlik kiritish kerak. Nima eristik tushuniladi munozarani yoki munozarani muvaffaqiyatli yakunlash uchun foydalaniladigan argumentatsiya turlari.
Faylasuf SHopenhauer uchun haqiqatga mantiq orqali erishiladi, ammo eristika ob'ektiv haqiqatni e'tiborsiz qoldiradi, uning tomoni yanada dolzarbroq, chunki yagona muhim narsa poydevorlarning rost yoki yo'qligidan qat'iy nazar g'alabaga erishishdir.
Diyalektika qonunlari qanday?
Falsafachilarni tushunishida qonun - bu barqaror bog'liqlik va hodisalar va jarayonlarning o'zaro bog'liqligi. Dialektikaning qonunlari shunday asosiy xususiyatlarga ega:

1. 
   Ob'ektivlik. Dialektik qonunlar inson istaklari va harakatlariga bog'liq emas.
   
2. 
   Muhimligi. Qonunlar ob'ekt yoki hodisaning asl mohiyatini belgilaydi.
   
3. 
   Qaytarilishi mumkinligi. Qonunda faqat muntazam takrorlanadigan hodisalar va aloqalar ko'rsatilgan.
   
4. 
   Umumjahon. Falsafadagi dialektika qonunlari muayyan turdagi barcha holatlarga xos bo'lgan muntazam birikmalarga ishora qiladi.
   
5. 
   Ko'pchilik. Qonunlar haqiqatning turli sohalarini tasvirlaydi: jamiyat, tabiat, fikrlash.
   

Dialektika qonunlarini kim ochdi?
Dialektika sohasidagi dastlabki o'zgarishlar qadimgi davlatlar - Xitoy, Hindiston va Yunoniston davriga to'g'ri keladi. Qadim diyalektik tuzilmaviy va aniq emas edi, lekin o'z-o'zidan koinotning mavjud qonunlarining zamonaviy tushunchalarini boshlagan edi. Zenon Elea, Platon, Heraklit va Aristotellar dialektika qonunlarini shakllantirishga birinchi urinishdir.
Nemis faylasuflari tomonidan dialektik fikrning shakllanishiga asosiy hissa qo'shildi. Nemis yozuvchilari asarlarining muhim tarkibiy qismi, shu jumladan, Hegelning dialektikasi va Kantning bilimlari nazariyasining uchta qonunlari nasroniy ta'limotidir. U zamon falsafasi dunyodagi o'rta asrlar tushunchasiga tayanib, atrofdagi haqiqatni bilim va faoliyat ob'ekti sifatida ko'rib chiqdi.
Dialektikaning 3-qonuni
Har bir insonning va butun jamiyatning rivojlanishi, diyalektik qonunlarda universal va cheklovsiz aks ettirilgan muayyan qonuniyatlarga bo'ysunadi. Ular har qanday jamiyat, fenomen, tarixiy moment, faoliyat turiga nisbatan ishlatilishi mumkin. Uchta diyalektika qonuni rivojlanish parametrlarini aks ettiradi va tanlangan yo'nalishda keyingi harakatni qanday davom ettirishini ko'rsatadi.
Bunday dialektik qonunlar mavjud:

1. 
   Qarama-qarshiliklarning birligi va kurash qonuni. Rivojlanish yuragida qarama-qarshi boshlanishi mumkin, bu kurash energiyaning rivojlanishiga olib keladi va harakat uchun rag'batdir.
   
2. 
   Sifatdagi o'zgarishlarning sifatga o'tish qonuni. Miqdordagi o'zgarishlar yangi sifat ko'rsatkichlarining paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin.
   
3. 
   Noqonuniylikni bekor qilish to'g'risidagi qonun. Qonunda gorizontal emas, rivojlanish nima uchun rivojlanayotganligi tushuntiriladi.