3. Tebranishli tektonik harakatlar

Er qobig'ining quyidagi asosiy tektonik harakatlari mavjud:
- tebranish;
- buklangan;
- uzluksiz.
Tebranishli tektonik harakatlar yer qobig'ining alohida bo'limlarining sekin notekis ko'tarilishlari va cho'kishi shaklida namoyon bo'ladi. Ular harakatining tebranish xususiyati uning belgisining o'zgarishidan iborat: bir geologik davrda ko'tarilish boshqalarida cho'kish bilan almashtiriladi. Bu turdagi tektonik harakatlar doimiy va hamma joyda sodir bo'ladi. Yer yuzasida er qobig'ining tektonik jihatdan qat'iy belgilangan qismlari yo'q - ba'zilari ko'tariladi, boshqalari tushadi.
O'zining namoyon bo'lish vaqtiga ko'ra tebranish harakatlari zamonaviy (oxirgi 5-7 ming yil), oxirgi (neogen va to'rtlamchi davr) va o'tgan geologik davrlarning harakatlariga bo'linadi.
Zamonaviy tebranish harakatlari maxsus poligonlarda yuqori aniqlikdagi nivelirlash usuli yordamida takroriy geodezik kuzatishlar yordamida o‘rganiladi. Qadimgi tebranish harakatlari dengiz va kontinental konlarning almashinishi va boshqa bir qator belgilar bilan baholanadi.
Yer qobig'ining alohida bo'limlarining ko'tarilish yoki pasayish tezligi juda katta farq qiladi va yiliga 10-20 mm yoki undan ko'proqqa yetishi mumkin. Masalan, Gollandiyadagi Shimoliy dengizning janubiy qirg'og'i yiliga 5-7 mm ga cho'kmoqda. Dengizning quruqlikka bostirib kirishidan (transgressiya) Gollandiya doimiy ravishda qurilgan balandligi 15 m gacha bo'lgan to'g'onlar bilan saqlanib qoladi. Shu bilan birga, Shvetsiya shimolidagi qirg'oq zonasida yaqin joylashgan hududlarda er qobig'ining yiliga 10-12 mm gacha bo'lgan zamonaviy ko'tarilishlari qayd etilgan. Ushbu hududlarda port inshootlarining bir qismi qirg'oqdan chekinishi (regressiya) tufayli dengizdan uzoqda bo'lib chiqdi.
Qora, Kaspiy va Azov dengizlari hududlarida olib borilgan geodezik kuzatishlar shuni ko'rsatdiki, Kaspiy pasttekisligi, Axzov dengizining sharqiy qirg'og'i, Terek va Kuban daryolari og'zidagi chuqurliklar, Qora dengizning shimoli-g'arbiy sohillari. yiliga 2-4 mm tezlikda cho'kish. Natijada, bu hududlarda qonunbuzarliklar kuzatiladi; dengizning quruqlikda oldinga siljishi. Aksincha, sekin ko'tarilish Boltiq dengizi sohilidagi quruqlikdagi hududlarda, shuningdek, masalan, Kursk viloyatlarida, Oltoyning tog'li hududlarida, Sayan, Novaya Zemlya va boshqalarda kuzatiladi. Boshqa hududlar Moskvani cho'ktirishda davom etmoqda ( 3,7 mm / yil), Sankt-Peterburg (3 ,6 mm / yil) va boshqalar.
Yer qobig'ining tebranish harakatining eng katta intensivligi geosinklinal zonalarda, eng kichiki esa platforma zonalarida qayd etiladi.
Tebranish harakatlarining geologik ahamiyati juda katta. Ular cho'kindilanish sharoitlarini, quruqlik va dengiz chegaralarining holatini, daryolarning eroziya faolligining sayozlashishini yoki kuchayishini aniqlaydi. Keyingi davrlarda sodir bo'lgan tebranish harakatlari (neogen-to'rtlamchi davr) Yerning hozirgi relyefining shakllanishiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatdi.
Suv omborlari, to‘g‘onlar, kema qatnovi kanallari, dengiz bo‘yidagi shaharlar va boshqalar kabi gidrotexnik inshootlarni qurishda tebranish (zamonaviy) harakatlarni hisobga olish kerak.
Burmalangan tektonik harakatlar. Geosinklinal hududlarda tektonik harakatlar tosh paydo bo'lishining dastlabki shaklini sezilarli darajada buzishi mumkin. Er qobig'ining tektonik harakati natijasida tog' jinslarining birlamchi paydo bo'lish shakllarining buzilishi dislokatsiyalar deb ataladi. Ular buklangan va uzluksiz bo'linadi.
Qatlamli dislokatsiyalar cho'zilgan chiziqli burmalar shaklida bo'lishi mumkin yoki qatlamlarning umumiy qiyaligida bir yo'nalishda ifodalanishi mumkin.
Antiklinal cho'zilgan chiziqsimon burma bo'lib, bo'rtib yuqoriga qaragan. Antiklinalning yadrosida (markazida) eski qatlamlar paydo bo'ladi va burmaning qanotlari yoshroq.
Sinklinal - antiklinalga o'xshash, lekin pastga qarab bo'rtib chiqadigan burma. Sinklinalning yadrosida qanotlarga qaraganda yoshroq qatlamlar mavjud.
Monoklin - bir xil burchak ostida bir tomonga egilgan jinslar qatlami.
Flexure - qatlamlarning pog'onali egilishi bilan tizza shaklidagi burma.
Monoklinal hodisada qatlamlarning yo'nalishi zarba chizig'i, tushish chizig'i va egilish burchagi bilan tavsiflanadi.