31-Mavzu: Zarali dasturiy taminot

31-Mavzu:Zarali dasturiy taminot
Zararli dastur ( zararli dastur ) dasturi zararli maqsadga ega har qanday dastur hisoblanadi. Ko'pgina dasturlarni o'rnatganingizda yoki siz yuklagan fayllar virusdan butunlay ozod bo'lishsa-da, ba'zilari fayllarni yo'q qilish, sizdan ma'lumot o'g'irlash yoki hatto sizni bezovta qiladigan maxfiy ma'lumotlar mavjud.
Bu uzoq vaqtdan beri davom etmoqda. Birinchi kompyuter virusi "Elk Cloner" deb nomlangan va 1982-yilda Macda topilgan. 2011 yilning yanvar oyida PC-ga asoslangan birinchi malware 25-raqamli Brian deb nomlangan. Ma'lumot uchun, birinchi ommaviy bozorda sotilgan kompyuter (HP 9100A) 1968 yilda chiqdi.
Zararli dasturiy ta'minotning hajmi faqat taqsimlash va maqsadning yon mahsulotidir. Buni, eng avvalo, sodir bo'lgan davrga asoslangan taniqli namunalar sonini kuzatish orqali ko'rish mumkin.
Misol uchun, 80-yillarning oxirida ko'plab zararli dasturlar floppi orqali tarqalgan oddiy yuklash sektori va fayl infektorlari edi. Cheklangan tarqatish va kamroq yo'naltirilgan maqsadlar bilan 1990 yilda AV-TEST tomonidan noyob zararli dasturiy ta'minot namunalari 9,044 nafarni tashkil etdi.
Kompyuter tarmoqlarini qabul qilish va kengaytirish 90-yillarning birinchi yarmigacha davom etar ekan, zararli dasturlarni tarqatish osonlashdi, shuning uchun ham hajm oshdi. Faqat to'rt yil o'tib, 1994 yilda AV-TEST 300% oshib, noyob zararli dasturiy ta'minot namunalarini 28613 ( MD5 asosida) joylashtirdi.
Texnologiyalar standartlashtirilganligi sababli, ma'lum turdagi zararli dasturiy ta'minotlar zamin yaratishga muvaffaq bo'ldi. Microsoft Office mahsulotlarini ekspluatatsiya qilgan makro viruslar elektron pochta orqali yanada kengroq tarqatilishga erishibgina qolmasdan, elektron pochta orqali qabul qilinishning ko'payishiga yordam berdi. 1999-yilda AV-TEST 98,428 noyob zararli dasturiy ta'minot nusxasini oldi, bu esa besh yil avval 344% ga kamaydi.
Internetga keng polosali ulanishni kengaytirish natijasida qurtlar yanada jonli bo'ldi. Internetning kengaytirilishi va yanada qulayroq bo'lgan zararli dasturiy ta'minot muhiti yaratilgan Web 2.0 texnologiyalarini qabul qilish orqali tarqatish yanada tezlashdi. 2005 yilda AV-TEST tomonidan 333,425 noyob zararli dasturiy ta'minot namunasi qayd etilgan. Bu 1999 yilga nisbatan 338 foizga ko'pdir.
Veb-ekspluatatsiya to'plamlari bo'yicha xabardorlikni oshirish, ming yillikning dastlabki o'n yilligida veb-taslim qilingan zararli dasturlarning portlashiga olib keldi. 2006-yilda, MPack topildi, AV-TEST 972,606 noyob zararli dasturiy ta'minot namunasini qayd etdi, bu esa faqat etti yil avval 291 foizga yuqori.
2007 yilda avtomatlashtirilgan SQL va boshqa ommaviy axborot vositalarining veb-saytlari buzilganligi sababli, tarqatish imkoniyatlarini kengaytirganda, zararli dasturlarning hajmi bu yilgi AV-TEST tomonidan ro'yxatdan o'tgan 5,490,960 noyob namunali eng katta drama bo'ldi. Bu faqat bir yilda 564% ga ortgan.
2007 yildan beri noyob zararli dasturlarning soni yildan-yilga oshib borayotganini, har ikki yilda ikki barobar ortib borayotganini ko'rsatdi. Bugungi kunda, sotuvchilarning yangi zararli dasturiy ta'minot namunalari taxminan 30k dan kuniga 50k gacha. Boshqacha qilib aytganda, yangi zararli dasturlarning joriy oylik miqdori 2006 va undan oldingi yillardagi barcha zararli dasturlarning umumiy hajmidan kattaroqdir.
Zararli dastur (zararli dasturiy taʼminot soʻzining portmanteausi (tovushlarni aralashtirib, ikkita soʻzning maʼnosini birlashtirgan soʻz)) bu kompyuter, server, mijoz yoki kompyuter tarmogʻini buzish, shaxsiy maʼlumotlarni oʻgʻirlash, maʼlumotlar yoki tizimlarga ruxsatsiz kirish, foydalanuvchining kompyuter xavfsizligi va maxfiyligi toʻsiqlarini buzib kirgan holda foydalanuvchilarni maʼlumotlarga kirishdan mahrum qiladigan har qanday dasturiy taʼminotdir. Ushbu dastur keltirib chiqaruvchi holatga oʻxshash vaziyatlar ham mavjud. Baʼzi kamchiliklar tufayli zarar keltiradigan dasturiy taʼminot odatda dasturiy taʼminot xatosi sifatida tavsiflanadi. Zararli dasturlar Internetda jismoniy shaxslar va korxonalar uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradiSymantec kompaniyasining 2018-yildagi Internet xavfsizligi tahdidi hisobotiga (ISTR) koʻra, 2017-yilda zararli dasturlar soni 669 947 865 taga koʻpaygan, bu 2016-yilgi koʻrsatgichlarga qaragandan ikki baravar koʻp degani. Zararli dasturiy taʼminot hujumlari va kompyuter orqali sodir etilgan boshqa jinoyatlarni oʻz ichiga olgan kiberjinoyatlar 2021-yilda jahon iqtisodiyotiga 6 trillion dollarga tushgan va ushbu miqdor yiliga 15 % miqdorda oshib bormoqda.
Zararli dasturlarning koʻp turlari mavjud. Kompyuter viruslari, qurtlar, troyan otlari, toʻlov dasturi, josuslik dasturlari, reklama dasturlari va oʻchiruvchi dasturlar shular jumlasidandir. Zararli dasturlardan himoya qilish strategiyala ularning turiga qarab farqlanadi, lekin ularning aksariyatini antivirus dasturlari, xavfsizlik devorlarini oʻrnatish, kunlik hujumlarni kamaytirish uchun muntazam himoyalarni qoʻllash, tarmoqlarni bosqindan himoya qilish, muntazam zahira nusxalariga ega boʻlish va zararlangan tizimlarni izolyatsiya qilish orqali oldini olish mumkin. Zararli dasturlar antivirus dasturlarini aniqlash algoritmlaridan qochish qobilyatiga ega qilib dasaturlanishga harakat qilishmoqda.