32-mav zu: 43-44-va 45-mavzu. Quyosh energetikasining ijtimoiy-ekologik xarateristikalari. Quyosh energetik qurilmalarining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari

---

32-mav zu: 43-44-va 45-mavzu. Quyosh energetikasining ijtimoiy-ekologik 
xarateristikalari. Quyosh energetik qurilmalarining texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari. 
32.1. Energetika va ekologiyaning o„zaro ta‟siri natijasidagi muammolar. 
32.2. Quyosh energetika rivojining ekologik oqibatlari. Quyosh energetikasining 
atrof muhitga ta‟siri. 
32.3. Quyosh energetik qurilmalardan foydalanishda ekologik ko„rsatkichlar 
o„zgarishi. 
32.4. Energetika va ekologiyaning o„zaro ta‟siri natijasidagi muammolar. 
32.5. Quyosh energetika rivojining ekologik oqibatlari. Quyosh energetikasining 
atrof muhitga ta‟siri. 
32.6. Quyosh energetik qurilmalardan foydalanishda ekologik ko„rsatkichlar 
o„zgarishi. 
Energetika va ekologiyaning o‘zaro ta’siri natijasidagi muammolar. 
Quyosh elektr stansiyalari bulutli ob-havo sharoitida yomon ishlaydi, 
kechqurungi qorong„ulik uning salbiy tomoni hisoblanadi. Afsuski shamoldan 
ham, quyoshdan ham elektr energiyasi iste‟molchilarining talab va ehtiyojlariga 
bog„liq holda foydalanib bo„lmaydi. Issiqlik yoki atom elektr stansiyasilarida 
elektr energiyasini ishlab chiqarish, tashqi faktorlarga bog„liq emas va doimo 
o„zgarmasdan qoladi.
Ushbu elektrostansiyalarni osonlik bilanboshqarish mumkinligi 
ularning ustun tomonlaridan dalolatdir. Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridagi 
mazkur muammoni faqatgina kata energiya akkumulyatorini qurish, elektr 
energiyasi oz miqdorda ishlab chiqarilgan paytda, zaxira manbadan qo„shimcha 
ta‟minlash orqali hal qilish mumkin. Ammo bu holda qayta tiklanuvchi energiya 
manbalariga asoslangan butun tizimning juda qimmatlashuviga olib keladi. 
ELEKTR ENERGIYASINI ISHLAB CHIQARISH BILAN BO`G`LIQ 
EKOLOGIK MUAMMOLAR. 
Tabiat bilan jamiyat o„rtasidagi munosabatlarning buzilishi har xil ekologik 
ziddiyatlarni keltirib chiqardi. Xususan, Amudaryo quyi qismida hosil qilingan 
ekologik fojia, ya‟ni har xil o„ta zaharli moddalarning dehqonchilikda ishlatilishi, 
daryo suvlaridan to„g„ri foydalanmaslik, mineral o„g„itlardan foydalanishning 
buzilishi, yerlarning ko„plab o„zlashtirilishi, to„qayzorlarning yo„qolishi, 
ko„llarning quritilishi mintaqada ekologik muvozanat buzilishiga olib keldi. Ha, 
tabiat bitmas-tuganmas xazina, undagi jonsiz va jonli tabiatni, turli-tuman 
o„simliklar dunyosi, hayvonot olami yosh avlodning tabiatdagi xilma-xillikni, ular 
o„rtasidagi o„zaro munosabatlarni to„g„ri tushunishida muhim manba bo„lib xizmat 
qiladi. Ammo tabiatni muhofaza qilishga e‟tibor bermaslik yoki uni ikkinchi rejaga 
surishning o„zi insoniyatni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta‟minlash bo„yicha uzoq 
muddatga tuzilgan rejaning bajarilishiga to„sqinlik qiladi, xuddi shuningdek, u 
sanoatni har xil mahsulotlar bilan ta‟minlashni buzadi va oqibatda odamzodning 
yashashi uchun zarur bo„lgan sharoitning yomonlashishiga olib keladi. Ekologik 
muammolar qachonlardir milliy va mintaqaviy muammolardan chiqib butun 

---

insoniyatning muammosiga aylangan. Ekologik muammoni hal etish barcha 
xalqlarning manfaatlariga mosdir. Sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko„p 
jihatdan ekologik muammoning hal qilinishiga bog„liqdir. Hozir sayyoramizda 
quyidagi global ekologik muammolar o„z yechimini kutmoqda:
 
O„zbekiston Respublikasi dunyodagi barcha mamlakatlar, jumladan 
Markaziy Osiyo mintaqasidagi davlatlar bilan hamkorlik va hamjihatlikda tabiatni, 
atrof muhitni himoya qilish, tabiiy zahiralardan oqilona foydalanish masalalariga 
kata e‟tibor va ahamiyat berib kelinmoqda. Buning natijasi o„laroq, atrof-muhitni 
muhofaza qilishni ta‟minlashga qaratilgan qonun hujjatlari Respublikamizda 
ko„plab qabul qilingi. O„zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida 
belgilab qo„yilganidek “Fuqarolar atrof-tabiiy muhitni muhofaza qilishga 
majburdirlar”. 
Shunga o„xshagan boshqa bir qator murakkab muammolar tufayli dunyoda 
qayta tiklanuvchi energiya manbalarining rivojlanishi sekin kechmoqda. Chunki 
qazilma yoqilg„ini olib yoqish hali ham oson va arzon. Qayta tiklanuvchan 
energiya manbalari haqida fikr yuritishdan oldin bunday tushuncha fanga qachon 
va qanday kirib kelganligi haqida ma‟lumotga ega bo„lish maqsadga muvofiqdir. 
Buning tarixi uzoq, qadimda neft va gaz kashf etilmagan sharoitda ham insonlar 
quyosh nuridan suv isitish, quritish va boshqa ishlarda foydalanishgan. Qayta 
tiklanuvchi energiya tushunchasi fanda o„tgan asrning boshlarida qo„llanila 
boshlandi. Buning asosiy sabablari shundaki neft, gaz, ko„mir zaxiralarining 
ma‟lum bir davrdan so„ng tugashini insonlar tushunib etib, energiya olishning 
qayta tiklanuvchi yo„llarini qidira boshladi. Undan tashqari, yoqilg„ilardan 
chiqayotgan million tonnalab CO
2
uglerod gazi ozon qatlami emirilishiga sabab 
bo„lmoqda. Jahonda birinchilardan bo„lib qayta tiklanuvchi energiyadan Yaponiya, 
Germaniya va boshqa davlatlarda keng foydalanila boshlandi. Buning asosiy 
sabablaridan biri bu davlatlarda yoqilg„i qazilma boyliklari deyarli yo„q. 2011 
yilda Yaponiyada bo„lgan tabiiy ofat natijasida atom elektr stansiyalari hamda 
yirik to„g„onlardan foydalangan holda elektr energiya olishdan voz kechilib, 
energiya olishning qayta tiklanuvchi yo„llariga o„tilmoqda. 
- O„zbekistonda qayta tiklanuvchi energiya borasidagi ilk tajribani kimlar 

---

o„tkazgan? 
- O„zbekistonda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanishni birinchilardan 
bo„lib akademiklar Ubay Oripov, Sodiq Azimovlar 1950-yillardan boshlab uylarni 
isitish, issiq suv bilan ta‟minlash uchun quyosh kollektorlarini ishlab chiqdi va bir 
necha uylar qurilib tajriba sinovlari o„tkazilgan.
Jahonda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanishda quyidagi mamlakatlar 
etakchilik qilmoqda: Dunyoning 37 mamlakatida qayta tiklanuvchi energiya 
manbalariga oid qonun qabul qilingan, 70 ga yaqin mamlakat qayta tiklanuvchi 
energiya manbalari bilan ishlash hajmini ko„paytirishga harakat qilmoqda. Hozirgi 
kunda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish bo„yicha Germaniya, YAponiya, 
Xitoy, Ispaniya va AQSH davlatlari etakchilik qilmoqda. Germaniya atom elektr 
stansiyalaridan foydalanishdan voz kechmoqda, 2020-yilgacha elektr energiyaning 
20 foizini qayta tiklanuvchi energiyadan olishni rejalashtirgan, har yili esa 100 
ming uyning tomini quyosh panellari bilan qoplamoqda. Bunday usuldan 
foydalanish har tomonlama qulaylik tug„diradi, hech qanday ortiqcha joy talab 
qilmaydi, aksincha tom bekiladi va uyni xohlagan vaqtda isitish, xonadon 
ehtiyojini to„laligicha elektr energiya bilan ta‟minlash mumkin. Ko„pgina 
davlatlarda shamol energetikasi qurilmalari dengiz bo„ylariga o„rnatilmoqda. 
Shveysariyada yo„lovchilarni tashish avtobuslari bioyonilg„ida ishlaydi. Yaponiya 
hukumati quyosh energetikasi texnologiyasini rivojlantirish strategiyasini ishlab 
chiqdi. Bugungi kunga kelib, jahonda quyosh energiyasi ishlab chiqaruvchi 
quvvatlarni o„rnatish 50 foizga oshdi.