329 til birligida taqlid so‘zlar

---

O‘ZBEK AMALIY FILOLOGIYASI ISTIQBOLLARI
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
 
 
 
329 
TIL BIRLIGIDA TAQLID SO‘ZLAR 
 
Yo‘ldosheva Dilso‘z
QarDU tadqiqotchisi.
[e-mail]
 
 
Annotatsiya. Taqlid so‘zlar haqida bugungi kunda tilshunoslikda qarashlar 
har xil bo‘lib, ba’zi tilshunoslar mustaqil so‘z turkumi sifatida ham yondashmoqda. 
Taqlid so‘zlarning o‘rganilishi va taqlid so‘zlarga bo‘lgan bugungi kundagi 
qarashlar va tasniflashdagi farqli o‘rinlar ushbu maqolada yoritilgan. Shuningdek, 
bu so‘zlar atrofdagi muhitda uchraydigan ovozlarni qayta tiklab, tovush obrazi 
sifatida, predmetlar harakati tasvirini esa harakat obrazi sifatida ifodalaydi. 
Kalit so‘zlar: Taqlid so‘zlar, undov so‘z, modal so‘z, holat, harakat, tasviriy 
so‘zlar. 
Abstract. Today, linguistic views on sound-imitating words are differint, and 
some linguists see it as aninderpendent branch of science. Examples of sound 
words and differences in classification and current views on sound words are 
discussed in this article. It also reproduces sound found in the environment and 
presents images of object as movements, and images of object of movement. 
Key words: Imitation word, exclamation word, modal word,ststus, action, 
descriptive words.
Tasviriy so‘zlar (70-yillar tilshunosligidan boshlab taqlid so‘zlar deb 
o‘rganiladi) an’anaviy ikki katta guruhga bo‘linadi: 1) Tovushga taqlid so‘zlar. 2) 
Obrazli (harakat-holatga taqlid) so‘zlar deb o‘rganiladi. Tilimizda tasviriy (taqlid) 
so‘zlarni tovush, harakat-holat bilan bir qatorda til birligiga ham taqlid so‘zlar 
mavjudligi zamonaviy tilshunoslik namunasi bo‘lgan “So‘z turkumlari 
paradigmasidagi o‘zaro aloqa hamda ko‘chish hollari” kitobida ta’kidlanadi. 
Xususan, asarda quyidagi mulohaza keltiriladi: “Hozirda biz juft so‘zlar sifatida 
qarayotgan hollarni yangicha qarashlar bilan tahlil qilsak, aslida taqlidiy so‘zlar 
faqat tovush va harakatga taqlid emas, u til birliklariga ham taqlid shaklida 
namoyon bo‘lishini ko‘ramiz, ya’ni tilimizdagi non-pon, qip-qizil, kata-matta, 
ertan-mertan, to‘lab-po‘lab, chalob-palob kabi so‘zlar ham taqlid va so‘zning 
birikuvidan hosil bo‘lgan va xiralashgan tasviriy so‘zlardir. Til birligiga taqlid 
bildiradigan so‘zlar juft so‘z sifatida u hech qachon konkret ma’no bermasligi va 
hech qachon tilda o‘sha holda leksema sifatida uchramasligi va har qanday so‘zga 
(p), (m) tovushlarini kerakli o‘rinlarda qo‘shish bilan uni taqlidini yasay olinishi 
fikrimizni isbotlashga harakat qiladi”-deyiladi (Eltazarov J. 2006. 134-b). 
Tilimizdagi barcha birliklarga bir (p), (m) tovushlari qo‘shilib, takrorlanib 
taqlid yasalishi bilan bir qatorda, ayrim so‘zlarga (s) tovushi almashib, 
takrorlanishi natijasida taqlidi yasalishi ham kuzatiladi: Pul-sul, patir-satir kabi. 
Unli tovush bilan boshlangan so‘zlarda ushbu tovushlar orttirilishi, undosh tovush 
bilan boshlangan so‘zlarda esa tovush almashishi hodisasi yuz berish natijasida til 

---