37-mavzu. Plastmassalardan detallar tayyorlash texnologiyasi
Download 392.05 Kb.
|
37-mavzu
|
37-mavzu. Plastmassalardan detallar tayyorlash texnologiyasi. Quyish usuli qizdirib presslash, bosim bilan quyish, siqib chiqarish, presslash usulida detallar tayyorlash. Plastik massalar va ulardan detallar tayyorlash. Plastik massalar tabiiy yoki sun’iy polimerlar asosida olingan materiallar bo‘lib, ularni olish yoki qayta ishlashning ma’lum bosqichida yuqori plastiklikka ega bo‘ladi. Plastik massalar oddiy va murakkab xillarga ajratiladi. Oddiy plastik massalar yolg‘iz polimerlardan iborat bo‘lib, ularga polietilen, polistirol, kapron, organik shisha va boshqalar kiradi. Murakkab plastik massalarda bog‘lovchi polimerlardan tashqari toldiruvchilar, plastifikatorlar, stabilizatorlar, katalizatorlar, moylovchi va bo‘yovchi moddalar ham bo‘ladi. Ba’zan bog‘lovchilar sifatida polimerlar o‘rniga bitum, asfalt, sementlardan ham foydalaniladi. To‘ldirgichlar plastmassalarni fizika-mexanik, kimyoviy va texnologik xossalarini yaxshilash bilan kam yeyiladigan qiladi. Ularning narxini arzonlashtirish maqsadida tarkibiga zaruriyatiga ko‘ra 40–80% gacha to‘ldirgichlar sifatida yog‘och uni, paxta, qog‘oz, asbest, to‘qima va shisha tolalari, bo‘r, gips, grafit, kaolin, talk kukunlari va boshqa materiallar qo‘shiladi. Plastik massalarning plastikligi, elastikligi va oquvchanligini oshirish maqsadida plastifikatorlar kiritiladi va plastifikatorlar sifatida kamfara, kana-kunjut moyi, glitserin, dibutilftolat va boshqalar. Stabilizatorlar plastik massalarga issiqlik, nur va boshqa faktorlar ta’sirida turg‘unligini oshirish maqsadida oltingugurtli birikmalar, fenollar va boshqalar ma’lum nisbatda qo‘shiladi. Katalizatorlar sifatida magneziya, urotropin, ohak va boshqa materiallardan foydalaniladi. Ular polimer materiallarning qotish jarayonini tezlatadi. Moylovchi moddalar plastmassalarni presslash jarayonini osonlashtirish uchun qo‘shiladi. Ularga mum, steorin, transformator moyi va boshqalar kiradi. Bo‘yoqlar plastmassaga kerakli rang beradi. Bo‘yoq sifatida oxra, rodanin, nigrozin va boshqalardan foydalaniladi. Plastik massalar xossalariga (molekulalararo bog‘lanish xarakteriga) ko‘ra termoplastik va termo-reaktiv xillarga ajratiladi. Termoplastik plastmassalarda polimer molekulalari o‘zaro bo‘shroq chiziqli bog‘lanadi. Ular qizdirilganda yumshab, sovitilganda qotadi. Shu sababli, ularni takror qizdirib ishlov beriladi. Bu holda xossalari saqlanadi. Polistirolning o'zi atrof-muhitga zarar etkazmaydi, ammo unga asoslangan ba'zi turdagi materiallar sog'liq uchun xavfli bo'lishi mumkinBu yonuvchan materialdir. Polistirolning xususiyatlari va maqsadiga qarab, umumiy foydalanish uchun markalar o'rnatiladi, shuning uchun iste'molchi ushbu belgilardan foydalangan holda ma'lum bir markaning polimer xususiyatlari va qo'llanilishi haqida ma'lumotga ega bo'lishi mumkinPolistirol uchun birinchi patent (ommaviy ravishda o'z-o'zidan polimerizatsiya yo'li bilan) 1911 yilda Germaniyada olingan. U erda 1920 yilda polimerni sanoat ishlab chiqarish boshlandi. 1936 yilda Yiliga 6000 tonna ishlab chiqarilgan. Germaniyadan tashqarida polistirol ishlab chiqarishning o'sishi uzoq vaqt davomida monomerning yuqori narxi tufayli cheklangan. Ikkinchi jahon urushi yillarida AQShda stirol-butadien kauchuk ishlab chiqaradigan katta tonnali ishlab chiqarish AQShda tez rivojlanishga turtki bo'lib, tabiiy ravishda stirol narxining pasayishiga olib keldi. Urushdan so'ng, tarkibida 50 foizdan ortiq stirol bo'lgan (stirol butadien kauchukidan farqli o'laroq, stirol qariyb 30 foiz bo'lgan) polistirol va stirol kopolimerlari ishlab chiqarish mustaqil ravishda rivojlandi. Bunday samarali mahsulotlarni ishlab chiqish; kengaytirilgan polistirol, yuqori ta'sirli stirol polimerlari, ABS plastmassalari, polistirol plastmassalar, umuman olganda, polietilen va polivinilxloriddan so'ng global plastmassa sanoatida uchinchi o'rinni egalladi. Polistirol va yuqori ta'sirli polistirol stirolni ommaviy polimerizatsiya qilish yo'li bilan olinadi. Plastik massalardan turli shakldagi va o‘lchamdagi detallarni tayyorlashda qator texnologik usullar mavjud bo‘lib, ular ichida bosim bilan quyish, siqib chiqarish, presslash usullari ko‘proq tarqalgan. 1. Quyish usuli mashinasozlikda termoplastik plastmassalar (polietilen, viniplast, polistirol, poliamid va boshqalar) dan turli shakl va o‘lchamdagi detallar tayyorlashda qo‘llaniladi. 1-rasmda bunday mashinaning tuzilishi va ishlashi sxematik tarzda keltirilgan. Sxemadan ko‘rinadiki, bunker 7 ga kiritilgan granula yoki kukun materialni dozator 8 dan elektr qizdirgich 4 li silindr 5 ga uzatadi. Plunjer 6 ning chapga yurishida bu material silindrning qizigan zonasiga o‘tib 150—300° temperaturada qizib suyuqlangach, soplo 3 orqali 10—200 MPa bosimda pressforma 1 bo‘shlig‘i 2 ni to‘ldiradi. U yerda bir necha sekund saqlangandan so‘ng plunjer 6 dastlabki joyiga qaytarilgach, pressforma ajratilib detal olinadi. Bu usul serunumligi (5—20 s. da detal olish), mahsulotning geometrik aniqligi va tashqi yuzasining juda tekisligi sababli mexanik ishlov berish talab etilmaydi. Termoplastlardan tayyorlangan buyumlarni juda yuqori bo`lmagan hariratlarda qayta ishlab boshqa shakldagi buyumlar tayyorlash mumkin. Reaktoplastlardan tayyorlangan buyumlarni qayta eritib boshqa buyum tayyorlksh mumkin emas . bunga uning tarkibidagi elementlarning erish temperaturalaridagi uchuvchanligi , barqaror xossalarga ega bo`lmasligi va eritish jarayoning zararli ekenligi bilan asoslanadi.Sanoatda termoplastlar kimyo , oziq-ovqat , farmasevtika sohalarida keng qo`laniladi.reaktoplastlar esa ayrim mehanik xossalarining yuqoriligi sababli elektrotexnika, elektr simlarining izolyatsiyasi va turli jihozlarning korpuslarini tayyorlashda qo`llaniladi.
2 . E k s t r u d e r d e b a t a l u v c h i c h e r v y a k l i m a s h i n a d a s i q i b c h i q a r i s h u s u l i d a d e t a l l a r n i t a y y o r l a sh. 2- rasmda uzluksiz ezib ishlash mashinasining ishlash sxemasi keltirilgan. Sxemadan ko‘rinadiki, granula yoki kukunsimon termoplast bunker 1 ga kirib, u yerdan ish silindri 3 ga o‘tadi. Chervyak 2 aylanganda silindr 3 dagi qizdirilgan zona 4 dagi termoplast siqilib matritsa ko‘zidan o‘tkaziladi. Bu yerda u qizib oquvchan qovushoq holatga o‘tadi. Bunday holatdagi plastik massani uzluksiz aylanayotgan chervyak kallak 6 ning kalibrlangan teshigi orqali ezib chiqaradi. Bu usul chiviqlar, turli profilli mahsulotlar, lenta, truba, simni izolyatsiya bilan qoplashda qo‘llaniladi. 3. Qizdirib presslash. 37 Bu usuldan termoreaktiv plastmassalardan turli shakl va o‘lchamdagi detallar tayyorlashda foydalaniladi. Bunda pressformaga kiritilgan pressmaterialni oquvchan qovushoq holatga keltirish uchun u zarur temperaturagacha qizdiriladi. Pressforma tayyorlanuvchi detal kopstruksiyasiga ko‘ra bir yoki rasm Bosim bilan quyish 2-rasm Uzluksuz ezib ishlash mashinasining sxemasi: mashina sining ishlash sxemasi: 1 — pressforma; 2 — pressforma bo‘shlirr; 1-bunker: 2 — chervyak; 3 — silindr; 3 — ssplo; 4 — elektr qizdirgich; 5 — si- 4- qizdirilgan zona, 5 — spravka; a—kall.chk, lindr; 6—plukjer; 7—bunker; 8—dozator o‘p detallar tayyorlash uchun yarokli bo‘ladi. 3-rasmda to‘rg‘i presslash sxemasi keltirilgan. Magritsa 1 ga pressmaterial 2 yuklanguncha u zarur temperaturagacha kizdirilib, keyin puanson 3 bilan presslanadi. Presslashda ajralib uchuvchi moddalar va namlik buyumda gaz bo‘shliqlari hosil qilmasligi uchun puanson 2 — 4s pressfermadan ko‘tariladi. Odatda, bu operatsiya 2 — 3 marta takrorlanadi. Keyin pressmaterial pressformada ma’lum vaqt bosim ostida tutib turiladi. Bunda polimerlash jarayoni to‘la kechishi bilan buyum zarur fizik-mexanik xossaga ega bo‘ladi. Pressformada material ma’lum vaqt saqlangandan keyin bosim olingach, tayyor buyum 3 turtkich 2 yordamida . press formadan ajratiladi va zarur bo‘lsa Tozalanad 3-rasm To‘g‘ri presslash sxemasi Download 392.05 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|