3–mavzu. Oziq ovqat muammosi va uni yaxshilash yo‘nalishlari
Download 470.77 Kb. Pdf ko'rish
|
3 mavzu. Oziq ovqat muammosi va uni yaxshilash yo‘nalishlari
|
3–MAVZU. OZIQ OVQAT MUAMMOSI VA UNI YAXSHILASH YO‘NALISHLARI Ozik,-ovk,at xavfsizligini ta’minlash O‘zbekistonning mustak,illi-gini, mamlakatda ijtimoiy-ik,tisodiy va siyosiy bark,arorlikni ta’min-lashning garovi hisoblanadi. Er yuzida ik,lim o‘zgarishining natijasida yuz berayotgan tabiiy ofatlar, erlarni suyurish uchun suv tank,isligi, kur^ok,chilik kabi vaziyatlar ozik,- ovk,at maxsulotlari etishtirishni k,iyinlashtirmok,da. Ok,ibatda dunyo ozik,-ovk,at bozorlarida narx-navo ko‘tarilib bormoqda. SHuningdek, 2008 yilda boshlanib, xamon davom etayotgan jaxon moliyaviy-ik,tisodiy ink,irozi mazkur muammoning keskin tus olishiga sabab bulmokda. Jaxonning 54 mamlakatida oilalar moddiy axvoli darajasining pasayishi kuzatilgani, 20dan ziyod davlat axolisining asosiy qismi ochlikdan k,iynalayotgani, 12 ta mamlakatda axolining o‘rtacha umr ko‘rishi k,isk,argani, sungi yillarda dunyo axolisining 840 milliondan orti™ ochlikdan aziyat chekayotganligi buning yak,k,ol dalilidir[1]. SHuning uchun xam butun dunyoda ozik,- ovk,at xavfsizligini ta’minlash masalalariga juda katta axamiyat beriladi. Ozik,-ovk,at xavfsizligini ta’minlashda k,ishlok, xo‘jalikgi muxim o‘rin tutadi. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoev Oliy Majlis palatalarining kushma majli-sida k,ilgan nutk,ida "Qishloq, xo‘jalikgini islox kilish va ozik,-ovk,at xavfsizligini ta’minlash masalalari, xech shubxasiz, biz uchun eng muxim vazifalardan biri bulib krladi. Eng avvalo, agrosanoat kompleksi va uning lokomotivi, ya’ni xarakatga keltiruvchi kuchi bo‘lgan kup tarmoq,li fermer xo‘jaliklarini izchil rivojlantirishga katta e’tibor qaratiladi"[2],- deb ta’kidlagan. Mustakillikning dastlabki yillaridan boshlab oziq-ovkat xavfsizligi masalalari O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatida markaziy o‘rinlardan birida turadi. Endilikda aholi turmush farovonligini va sifatini yanada oshirish, axolini oziq-ovkat bilan to‘lakonli ta’minlash masalalari oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash muammosi bilan chambarchas bo^ikdir. SHu boisdan, O‘zbekistonda oziq-ovkat dasto‘rini amalga oshirish asosida oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlashning nazariy asoslarin va ustuvor yunalishlarini ilmiy- nazariy va amaliy jixatdan tadkik etish zarurati mazkur tadkikot mavzusining dolzarbligini belgilab berdi. Mavzuga oid adabiyotlar taxlili Iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismi sifatida oziq-ovkat xavfsizligining nazariy va amaliy masalalarini xal kilish xamda uning jamiyat taraqqiyotidagi, insoniyatning turmush farovonlikdagi rolini asoslashga turli MDX iqtisodchi olimlaridan D.V.Zerakalov tomonidan "Oziq-ovkat xavfsizligi" monografiyasida oziq-ovkat xavfsizligi masalalari jaxon tarixiy jarayonlarida ko‘plab amaliy taxlillar keltiriladi. Oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash suv resurslarining XXI asrga borib tankisligi yuzaga kelishi xamda bu global iqtisodiy muammo aylanishi xakida ko‘plab rasmiy statistik materiallar taxlili olib boriladi[3]. YAna bir iqtisodchi olim L.Revenko o‘zining "Oziq-ovkat xavfsizligi: echimini topish imkoni mavjud" rasmiy makolasida jaxon saxnasida oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash buyicha asosan tashki okimlar ya’ni mamlakatlar ishlab chiqarish saloxiyati va imkoniyatiga bo^ik xolda taksimlash masalasini ko‘tarib chikadi[4]. O‘zbekistonda tadkik kilinayotgan muammoning ayrim tomonlari umumiy tarzda X.P.Abulkosimovning "Davlatning iqtisodiy xavfsizligi" ukuv U I W W /“VI kullanmasida oziq-ovkat xavfsizligi muammosi umumiy tarzda urganilgan bo‘lsa yana bir iqtisodchi olimlarimizdan N.X.Ergashev O‘zbekistonda oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlashda sufo‘rtaning axamiyatini ko‘rsatib beradi[5]. SHuningdek, mamlakatimiz iqtisodchi olimlaridan SH.SHodmonov, A.Ulmasov, T.Juraev, D.Tojiboevalar tomonidan oziq-ovkat xavf-sizligi masalasi ularning ukuv kullanma va dasrliklarida ayrim kirralari urganilgan. Ta’kidlash lozimki, xorijlik olimlar tomonidan olib borilgan tadkikotlarda kup yillik rasmiy nashlardan foydalangan bo‘lsada, lekin milliy iqtisodiyot doirasida barataraf etish buyicha amaliy tavsiya va takliflar berilmagan. Urganilgan tadkikotlarda asosan oziq-ovkat xavfsizligi masalasi global iqtisodiy xavfsizlikni keltirib chiqaruvchi omil sifatida karab chikilgan. Tadkikotda oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash masalalarining nazariy va amaliy jixatlarini takomillashtirish maksadida olib borilgan bulib, anik ustuvor vazifalar belgilab olingan. Makolani yozishda taxlil va mantikiylik kabi usullaridan foydalanib, muammoni ochib berishga xarakat kilingan xamda O‘zbekiston oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlashda etakchi tarmoqlardan sanalgan qishloq xo‘jalikgi ekin maydonlari va ishlab chiqarilayotgan maxsulotlar amaliy taxlili yoritilgan. Tadkikot uchun zarur axborotlar asosan xorijiy adabiyotlar, statistik va me’yoriy-huk,uk,iy ma’lumotlar bazasidan olingan. Tahlil va natijalar Mamlakat axolisining kupayib borayotgani, urbanizatsiya jarayonla-rining kuchayib borishi sharoitida qishloq xo‘jalikgi ekini maydonlarining kiskarib borishi oziq-ovkat maxsulotlari ishlab chiqarish va axolining extiyojlarini qondirish imkoniyatlarini kengaytirish masalasini yildan-yilga keskin kilib kuymokda. AK,SHning izlanishlar markazi utkaz-gan tadk,ik,otga kura, O‘zbekiston ozik- ovkat xavfsizligi reytingida dunyoda 64-o‘rinni egalladi[6]. Mamlakatimizda qishloq xo‘jalikgida foyda-laniladigan er maydonlari 1990 yildagi 28080,4 ming gektardan 2015 yilda 25621,6 ming gektarga, ya’ni -2458,8 ming gektarga, shunga mos ravishda xaydaladigan er maydonlari 4176,5 ming gektardan 4043,6 ming gektarga, ya’ni -132,9 ming gektarga, suyuriladigan erlar 3407,3 ming gektardan 3288,2 ming gektarga, ya’ni - 119,1 ming gektarga, qishloq xo‘jalikgi ekin maydonlari esa 4200,1 ming gektardan 3694,2 ming gektarga, ya’ni -505,9 ming gektarga kiskardi[6]. Bu esa oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlashning dolzarb axamiyatga molik ekanligidan dalolat beradi. Aytish lozimki, Sobik Ittifok tanazzulga uchragan usha davrda, ya’ni 1989 yilda utkazilgan statistik tadkikotlar ma’lumotlariga kura, iste’mol bozorida axoli uchun zarur bo‘lgan barcha maxsulotlarning kariyb 95 foizi buyicha o‘zilishlar bulib turgan va bu sobik Ittifok xududida kundalik asosiy oziq-ovkat maxsulotlarini axoliga kartochkalar orkali sotish tizimini joriy etishga sabab bo‘lgan edi. 1989 yilda respublika statistika organlari tomonidan yurtimiz axolisi o‘rtasida utkazilgan rasmiy surovlarda katnashganlarning 89,3 foizi gusht maxsulotlarini etarli darajada iste’mol kilmayotganini aytgan. Bu ko‘rsatkichlar sut maxsulotlari buyicha 56,5 foizni, shakar buyicha 55,3 foizni, kandolat maxsulotlari buyicha 49,5 foizni, kartoshka buyicha esa 17,5 foizni tashkil etdi[7]. Ushbu raqamlar mustakillik ostonasida respublikamizda oziq-ovkat xavfsizligiga kuchli taxdidlar mavjud bo‘lganligini, respublika oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlashga o‘zi kodir bulmay kolganligini ko‘rsatadi. SHuning uchun xam mustakillik kulga kiritilganidan sung oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash xayot-mamot masalasiga aylandi. Respublikamiz mustakillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab, mamlakat oziq-ovkat xavfsizligini ta’minlash maksadidatub agrar isloxotlar asosida qishloq xo‘jalikgi ekinlari strukturasini qayta kurib chikish va takomillashtirishga yunaltirilgan strategiya amalga oshirildi. SHu jumladan, mamlakatimizda don mustakilligini kulga kiritishga qaratilgan Dasto‘rining amalga oshirilishi katta ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy axamiyat kasb etdi. Agar 1990 yilda ekin maydonlarining yarmidan kupro^ni texnika ekinlari, shu jumladan, paxta maydonlari tashkil etgan bo‘lsa, 2016 yilga kelib, ularning maydonlari 35,1% ga kiskartirildi. SHu bilan bir vaktda don ekinlari maydonlarining ulushi umumiy ekin maydonlarining 24%dan 45,2%ga oshirildi (karang: 1-jadval). 1-jadval ma’lumotlari ko‘rsatmokdaki 2016 yilda 1990 yilga nisbatan kartoshka ekin maydonlarining ulushi 2,3 barobarga, sabzavot 3,2 %dan 5,3%ga, usgan. SHu bilan birga ozuka ekin maydonlari ulushi 14,8%dan 8,9%ga kamaygan. 1-jadval Mamlakatimizda qishloq xo‘jalikgini boskichma-boskich islox etish va diversifikatsiya kilish natijasida mustakillik yillarida don mustakil-ligi kulga kiritildi, ozukabop qishloq xo‘jalikgi maxsulotlari ishlab chiqarish keskin usdi. 2017 yilda 1991 yilga nisbatan don maxsulotlari etishtirish esa 4,2 barobardan O‘zbekistonda qishloq xo‘jalikgi ekin maydonlari tarkibining o‘zgarishi d inamikasi ( 1990-2016yy., ( %da)[8] Download 470.77 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|