4 – laboratoriya ishi shaharlarda uch fazali tarmoqning nosimmetriya yuklamalarini simmetriyalash tartibini o‘rganish ishdan maqsad

Teskari ketma-ketlik

To’g’ri ketma-ketlik


2-rasm. Tok nosimmetriyasi.

Nosimmetriyaning mavjudligi toklarning teskari va nolli ketma-ketliklarini paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu toklar tarmoq elementlarda o‘z navbatida kuchlanish og‘ishini paydo bo‘lishiga olib keladi.

Tok nosimmetriyasi kuchlanish nosimmetriyasida ancha katta bo‘ladi. Toklar nosimmetriyasi sinxron generatorning rotorini qizishiga, uning ayrim qismlarini silkinishiga olib keladi. Fazalarni bir tekis yuklanmaganligi natijasida toklar nosimmetriyasi elektr uzatish liniyalarda va transformatorlarda o‘tkazuvchanlik qobiliyatini kamaytiradi. Bu esa asinxron yuritkichlarni yarim o‘tkazgich qurilmalarini, elektr uzatish liniyalarini ishlarga yomon ta’sir ko‘rsatadi va elektr ta’minoti sistemasida o‘rnatilgan rele himoyasi ishini qiyinlashtiradi.
Nosimmetrik kuchlanishlar va toklar nosimmetriya koeffitsiyentlari K_nsu va K_nsi va toklar kuchlanishlarni muvozanatsizligi koeffitsiyentlari (K_ou va K_oi) bilan xarakterlanadi:
K_nsu=U₂/U_n100% K_ou=U₀/U_n100%


K_nsi=I₂/I_n100% K_oi=I₂/I_n100%

bu yerda, U₂, I₂, U₀, I₀ - kuchlanishlar va toklarning teskari va nol simmetrik tashkil etuvchilari.
Uch fazali elektr energiya iste’molchining qisqichlaida kuchlanish nosimmetriya koeffitsiyentlarini qiymati 2% dan oshmasligi lozim.
Kuchlanishni fazalararo nosimmetriyasi faqat teskari ketma-ketlik kuchlanishi bilan aniqlanadi. Faza kuchlanishrining nosimmetriyasi esa nol va teskari tashkil etuvchilari bilan aniqlanadi. Nolli ketma-ketlik toklari asosan, kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan tarmoqlarda mavjud.
Nosimmetriya rejimda faza va liniyalararo kuchlanishlar umumiy hollarda turlicha bo‘lgani uchun ularning bir vaqtning o‘zida o’lchash lozim.
3-rasmda nosimmetriya koeffitsiyentini aniqlash uchun nomogramma keltirilgan. Koordinata o‘qlarida liniyalararo kuchlanishlarini U_BC va U_CA U_AB kuchlanishiga nisbati belgilangan. Nomogramma nosimmetriya koeffitsiyentini K_ns va uning argumenti  kattaligini aniqlash imkonini beradi.
Masalan, quyidagi liniyalararo kuchlanishlar qiymatlari
U_AB=385 V, U_BC=380 V, U_CA=375 V.
Uch fazali tarmoq uchun kuchlanishlar nosimmetriya koeffitsiyentini aniqlaymiz U_CA /U_AB  0,975 va U_BC/U_AB  0,99 hisobga olib nomogrammadan K_ns = 0,015 va  = 310⁰ aniqlaymiz.
Uch fazali tarmoqni simmetrik bo‘lishi uchun tok va kuchlanishlarining teskari va nol tashkil etuvchilarini bo‘lmasligi kerak. Shuning uchun simmetriyalash masalasini hal etilganda shu tashkil etuvchilarini kamaytirish uchun hamma choralar ko‘riladi. Bu esa, birinchi navbatda, alohida fazalarning yuklamalarini tenglashtirish, ayniqsa bir fazali katta quvvatli iste’molchini liniyalararo kuchlanishiga ulanganda uni yuklamasini uch fazaga tekis taqsimlash zarur.
Kuchlanishigi 1 kV gacha bo‘lgan tarmoqlarda nosimmetriyani teskari ketma-ketlikni qarshiligini kamaytirish yo‘li bilan pasaytirish mumkin. Bu nol chizig‘ini qarshiligi kamaytirish yo‘li bilan, transformatorni chulg‘amlarini yulduz-yulduz noldan (Y/Y₀), uch burchak - yulduz nolga (/Y₀) yoki yulduz - zigzag nol (Y/Z₀) o‘tishi yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Nosimmetrik sistemaga ulangan uch fazali asinxron dvigateli simmetriyani saqlashga harakat qiladi Fazalararo nosimmetriyali ulangan kondensatorlar hisobiga simmeriyaga erishishi mumkin. Bunda kondensator batareyalari ikki vazifani bajaradi: yuklamani reaktiv quvvatini kompensatsiyalaydi va nosimmetriyani yo‘qotadi. Agar ko‘rsatilgan amallar kutilgan natijani bermasa turli simmetriyalovchi uskunalarni qo‘llaniladi.
Bir fazali yuklamani simmetriyalovchi sxemalardan keng tarqalganlardan biri SHteynmets sxemasidir (3-rasm). Fakat aktiv yuklamali P_n iste’molchi uchun
Q_c=Q_L=P_n/3,
bu yerda, P_n - yuklamani aktiv quvvati. Agarda yuklama aktiv - induktiv xarakterga ega bo‘lsa, unga parallel ravishda kondensator batareyasi ulanidi.