4- ma’ruza metall qizdirish elementlarini tanlash tartibi Reja

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1-rasm. Elektr yoyi - ballast qarshilik - elektr manbasi tizimining 
voltamper xarakteristikasi (V.A.X.) 
belgilanib to yoy V.A.X.si manbaning tashqi xarakteristikasi bilan kesishmaguncha 
rtib borishi mumkin yoki boshqacha aytganda yoy toki cheksizga qarab intiladi.
YOy tokining qiymatini cheklash maqsadida, yoy zanjiriga, unga ketma-ket 
qilib qarshilik ulanadi (3.1-rasm). Bunda, cheklangan qiymatdagi quvvatga ega 
manbaning kuchlanishi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi. 

d
dI
L
R
I
U
U
Д
Д
UCT




д
[V]
(4.1) 
bu erda:
U
d
- yoydagi kuchlanishi, V; 

---

I
d
- yoy toki, A; 
R - qarshilik, Om; 
L - induktivlik, Gn. 
(U
ist
-I
d

R) to‘g‘ri chizig‘i V.A.X. ni A va V nuqtalarda kesib o‘tadi. Ushbu 
kuqtalardagi toklar qiymati I
a
va I
b
larga to‘g‘ri keladi. V.A.X. ning A nuqtadan 
chap tomoni yoyni batamom o‘chirish zonasi, xarakteristikaning A va V nuqtalari 
o‘rtasidagi qismi - yoyning yonish zonasi va V nuqtadan o‘ngdagi qismi- yoy 
tokini cheklash zonasi ‘isoblanadi. YOy, tokning I
b
qiymatidagina barqaror 
yonishi mumkin, A nuqtada tokning kichik qiymatga ega ekanligi sababli yoy 
beqaror yonadi, I
k
- zanjirning qisqa tutashuvi xolatidagi tokini ko‘rsatadi.
Elektr yoyining quvvatini bir necha usul bilan boshqarish mumkin. Quyidagi 
rasmda yoy quvvatini manba kuchlanishini o‘zgartirish orqali (a) va ballast 
qarshilikni o‘zgartirish orqali (b) boshqarish oqibatida olingan V.A.X. lar 
keltirilgan (4.2-rasm) 
4.2 – rasm 
1. YOy quvvatini manba kuchlanishi orqali boshqarishda ( bunda ballast 
qarshilik o‘zgarmas qiymatga ega) boshqarish I
1
, I
2
,I
3
toklar va ularga mos U
1
, U
2
, 
U
3
kuchlanishni o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi. Bunda manba kuchlanishini, 
masalan, transformator cho‘lg‘amidagi o‘ramlar sonini o‘zgartirish yoki generator 
qo‘zg‘atish cho‘lg‘ami zanjiridagi qarshilikni o‘zgartirish orqali boshqarish 
mumkin ( 4.2 -rasm,a ). 
2. Manba kuchlanishini o‘zgartirmagan holda ballast qarshilikni o‘zgartirish 
orqali boshqarishda zanjirga bosqichma-bosqich o‘zgartiriluvchan qarshilik ulash 
maqsadga muvofiq (4.2 -rasm,b). 
3. Manba kuchlanishi va ballast qarshiligining o‘zgarmas qiymatlarida 
yoyga ta’sir etuvchi boshqa faktorlarni o‘zgartirish orqali yoy quvvatini boshqarish 
mumkin, bunga yoy yonayotgan muhit bosimini o‘zgartirish orqali yoki yoy 
uzunligini o‘zgartirish orqali boshqarish usullarini misol qilish mumkin.