4 Amaliy mashg‘ulot yong‘inlarni oldini olish asoslari ishdan maqsad

Ishlab chiqarishda yong‘in xavfini baholash. Modda va materiallarning yong‘inga xavfliligi ularning konsentratsiyaviy va temperaturaviy alangalanish chegaralari, chaqnash va o‘z-o‘zidan alangalanish temperaturasi yonish va o‘z-o‘zidan yonishga moyilligiga ko‘ra aniqlanadi.Bu ko‘rsatkichlarning texnologik jarayon parametrlari va murojaat etilayotgan moddalarning miqdori bilan taqqoslash ishlab chiqarish yong‘in xavfliligi bo‘yicha qaysi kategoriyaga tegishli ekanligini aniqlashga imkon beradi.
Yonuvchan suyuqliklar avariyali to‘qilishi yoki uskunalardan tashlanishi ehtimoli bilan bog‘liq bo‘lgan texnologik operatsiyalarning yong‘inga xavfliligini baholash uchun qanday yonuvchan suyuqliklar, qancha miqdorda va qancha vaqt ichida ularni bug‘lanish vaqtida havo bilan ularning bug‘lari portlashga xavfli nisbatlarni yuzaga keltirishini aniqlash zarur. SHuningdek, hosil bo‘lgan bug‘larni xona (sex)ning butkul xajmi bo‘yicha tarqatish yoki zonali (joydagi) yong‘in xavfliligini baholash bilan chegaralanish kifoya ekanligini hal qilish zarur.


Misol
Temir betonli polda 1 l atseton to‘kilgan; bu vaqtda diametri 1 m yoki 0,72 m^g yuzaga ega bo‘lgan ko‘lmak hosil bo‘lgan.Xonadagi temperatura +20° S; atmosfera bosimi 750 mm sim.ust. Atseton bug‘lanishi uchun talab etiladigan vaqtni quyidagi formuladan aniqlaymiz:
, g /sek
bu yerdar - 50 sm;
M -58,08;
D -diffuziyalanish koeffitsienti, bunda D₀ = = 0, 105 sm² /sek, D_t esa D_t -0, 121 sm² /sek (t=20^oC) ga teng
R_nas. – 185 mm. sim. ust. (tablitsadan);
V – atmosfera bosimi, mm.sim. ust.
Bu qiymatlarni o‘rniga qo‘ysak:


= 0,0144 g /sek

1 l atsetonning bug‘lanish vaqti = 15,4 s (0,792-atseton zichligi)

Porlashga xavfli bo‘lgan konsentratsiya qachon va qancha xajmda paydo bo‘lishini aniqlaymiz.
Atseton bug‘larining portlovchanlik quyi chegarasi 2,6%, bu esa +20° S da navbatdagi og‘irlik konsentratsiyasiga mos keladi:
= = 62,5 mg/l (g/m³)
1 l bug‘langan atseton yoki 792 g bug‘lar quyidagi xajmda portlashga xavfli konsentratsiyani hosil qilishi mumkin
792:62,5 = 12,6 m³havo
50%-li chidamlilik zahirasi bo‘lgan vaqtda 20° S temperaturada 1 l atseton to‘kilganda 25 m³xona yokibo‘linma uchun xavflidir deb qabul qilish mumkin.Bu konsentratsiyani hosil qilishga 15 s. vaqt ketadi.1 xajm.% ga yaqin quyi portlash chegarasiga ega bo‘lgan yonuvchi suyuqliklarning(benzin, oltingugurt uglerodiva boshq.) ayniqsa, zastoynыx joylarda, deyarli qisqa vaqt ichida hosil bo‘lishi mumkin.
Xonada temperatura ko‘tarilgan vaqtda portlash xavfliligi tezroq yuzaga kelishi mumkin.Masalan, Naprimer, 40° S temperaturada atsetonning bug‘lanish tezligi 0,0326 g/sekni tashkil qiladi, ya’ni, 1 l atseton5,2 s da bug‘lanib ketadi.
3 tablitsada ba’zi yonuvchan suyuqliklarning portlashga xavfli konsentratsiyalari yuzaga kelishi sharoitida 1 l. i bug‘lanishi vaqti to‘g‘risida taxminiy ko‘rsatkichlar keltirilgan.
4.1- masalaning variantlari

№	Modda	d, m	t, ^oS	V, l	V, mm.sim.ust.
1.	Atseton	0,8	20	0,5	750
2.	Benzol	1,1	20	1,2	760
3.	n - geksan	0,6	20	0,75	740
4.	Propilen oksidi	1,2	20	1,35	760
5.	Oltingugurt uglerodi	0,44	20	0,5	755
6.	Siklogeksan	0,9	20	0,85	750
7.	Dietil efiri	0,6	20	0,6	760
8.	Atseton	1,2	20	1,3	750
9.	Benzol	0,56	20	0,45	740
10.	n - geksan	0,8	20	0,85	750
11.	Propilen oksidi	1,2	20	1,3	750
12.	Oltingugurt uglerodi	0,9	20	0,9	760
13.	Siklogeksan	1,1	20	1,1	730
14.	Dietil efiri	2,0	20	2,1	720
15.	Atseton	1,5	20	1,6	760
16.	Benzol	0,85	20	0,8	750
17.	n - geksan	0,7	20	0,7	720
18.	Propilen oksidi	0,95	20	0,9	740
19.	Oltingugurt uglerodi	1,2	20	1,1	760
20.	Siklogeksan	2,0	20	2,0	720

10 m ³ havo xajmida va 20^oS da ba’zi yonuvchan suyuqliklar uchun portlashga xavfli bo‘lgan konsentratsiyalarning yuzaga kelishi shartlari

Moddaning nomi	Molekulyar og‘ir-ligi	Zichligi , g/sm^3	To‘yingan bug‘ bosimi mm.sim.ust.	Diffuziyalanish koeffitsienti, sm^2/sek			1l suyuq-ikdagi massasi, g	1 m diametrdagi yuzadan bug‘lanish tezligi, g/sek	1l uyuqlik-nng bug‘la-ish vaqti davomiy-igi, soat	Havodagi bug‘larning quyi portlash chegarasi			Portlash ga xavfli konsentratsiya hosil bo‘ladigan xajm, m^2		Bug‘lanayotgan suyuqlikning talab etilayotgan miqdori va 10 m^3 xajmdagi port-lovchi konsentra-siyani hosil qiluvchi vaqt
				D0		D1				% xajm		Mg/l			l			soat
Atseton Benzol n-Geksan Propilen oksidi Oltingugurt uglerodi Siklogeksan Dietil efiri	58,08 78,12 86,18 58,08 76,14 84,17 74,12	0,792 0,879 0,660 0,83 1,263 0,779 0,714	185,0 85 126,6 448,0 308,0 79,6 442,0	0,105 0,091 0,086 0,105 0,092 0,087 0,094	0,121 0,100 0,099 0,121 0,105 0,101 0,108		792 879 660 830 1263 779 714	0,0144 0,065 0,0120 0,0305 0,0271 0,0074 0,0391	15,4 37,5 15,2 7,6 13,0 29,2 5,0	2,6 1,1 1,25 2,0 1,25 1,33 2,74	62,5 35,6 44,8 48,3 39,4 46,7 84,0			12,6 24,7 14,8 17,2 32,0 16,8 8,5		0,79 0,4 0,67 0,58 0,31 0,6 0,19	12,0 15,0 10,2 4,4 4,0 17,4 5,9