4 Biologiyani oqitiw metodikasinin` rawajlaniw tariyxi. Jobasi

Ol mektep tabiyattaniw kursi.1. «Anorganik du`n`ya» 2. «O`simlikler du`n`yasi» 3. «Haywanatlar du`n`yasi» 4. «Adam», «Jer tariyxi» ka`bi oqiw pa`nlerinen du`zilgen boliw kerek dep tastiyiqlang`an. A.Ya.Gerd faoliyati turaqli ta`biyattaniwdi oqitiw metodikasi pedagogika pa`ninin` o`z aldina shaqabshi retinde payda bola basladi.
XX-a`sirde biologiya oqitiw metodikasinin` jag`dayi
XX-a`sirdegi biologiya oqitiw metodikasina V.V.Polovtsov u`lken ertegi qaytti. Ol 1907-jili «Ta`biyattaniwdin` uliwma metodikasi du`zilgeni» kitabi shiqti. Onda metodikag`a tiyisli bilimler sistemasin jaratti. V.V.Polovtsov sabaqliqlardi kiritilgen oqiw material mazmuni birinshiden bo`legi menen funktsiyasi birligine,
Ekinshiden o`simlik ha`m haywanlar jasawi olardin` jasap atirg`an jeri menen baylanisli halda u`yreniwge, u`shinshiden bay biologik mag`liwmat beretug`in organizmlerdi u`yreniwge tiykarlang`an kerekligin tastiyiqlaydi. Ta`biyattaniw metodikasi tariyxinda V.V.Polovtsov ekologik bilimlerdi targ`ib qilg`an alim retinde joqari bahalang`an. 1917-jildan baslap, ta`biyattaniw pa`ni biologik pa`ni dep atala basladi. Bul da`wirde Moskva ha`m Peterburg metodistleri biologiya oqitiw saviyasina asiriw onin` ta`lim ha`m ta`rbiyaliq a`hmiyetin aship beriwge ha`reket qildi. 1920-1930-jillar dawaminda biologiya oqitiwdin` tiykarg`i mazmuni bolip nazariya ha`m a`meliyde berilgen payda boliwiesaplanadi. Buni a`melge asiriw ushin bilimler ha`m ko`nlikpeler yag`niy oqiw materiali oqiw materialina tastiyiqlamay, ba`lki jil pasillari itibarg`a alip dolzarb temalarg`a, ma`selen «Ta`biyat», «Awil menen qalanin` bag`liqlari», «Jerdegi jasaw menen o`mir jag`daydin` fizik-ximik derekleri», «Egiw ha`m o`simliklerdi o`siriw» temalarg`a taqsimlangan edi. Bunday kompleks da`stu`rler ta`biyiy ra`wishte oqiwshilarg`a sistemali bilim Bere almas edi, sog`an ko`re oqiw materiallarin laboratoriya metodi tiykarinan u`yrene taxriblab basladi. Sonin` ushin 1931_jildan baslap, hu`kimet qarari menen baslang`ish ha`m orta mektep isloq qilindi ha`m ta`lim beriwdin` tiykari tashkiliy shark sabaq boliw lazimlig`i oqitildi. Sol payittan baslap mekteplerde botanika, zoologiya, alam anatomiyasi, fiziologiyasi, davriyzm oqiw pa`nleri mektep rejesine kiritilgen. Sol oqiw pa`nleri boyinsha da`stu`rler ha`m sabaqlar jaratildi ha`m mektep jag`dayina tuwri etildi.
Biraq 1964-jilg`a kelip, mektep sabaqlarindag`i bilimler biologiya pa`ninin` 1930-1940 jillardag`tsi rawajlaniw halina jetkerdi
. Rossiya ha`m O`zbekchstanda shig`arilg`an biologiya sabaqlarinin` biologiya pa`ni jetiskenliklerine arqada qalg`an tiykarg`i sebep sol 1935-1965-jillar dawaminda biologiya pa`nindeqatti pikirlik gu`resler dawam etti. Tek 1964-jili oktyabr` ayinda Akademik Litsenko shaxsqa siyiniw buzilg`annan keyin mekteplerdegi ba`rshe biologogik da`stu`r ha`m botanika, zoologiya, adam anatomiyasi, fiziologiyasi, bioximiya, molekulyar biologiya ha`m sol ka`bi pa`nlerdin` son`g`i jetiskenlikleri kiritildi. Bul qatarda professor P.E.Borovskiy tiykarinan shiqqan «Biologiya oqiw metodikasi» M. 1962-jil professor B.V.Vsesvyatskiydin` «biologiyani oqitiwdin` metodikasi» M. 1960-jil N.M.Berzilin ha`m «V.N.Korsunskayalardin` biologiya oqitiwdin` uliwma metodikasi» M.1983-jil professor I.N.Ponamareva tiykari astinda shig`arilg`an kitap «Biologik oqitiwdin` uliwma metodikasi» M. 2003-jil kiritiw mu`mkin.
O`zbekstanda biologik oqitiw metodikasi.
Respublikamizda biologiya oqitiw metodikasina tiyisli derekler XX-a`sirdin` yariminda baslandi. O`zbekstanda sol sebepli metodist alimlardin` itibari mektep botanika, zoologiya, uliwma biologiya sabaqlarinda kerekli materiallarda paydalaniw jag`dayin sheshiwge qaratildi. 1961-jili Nizomiy atindag`i Tashkent ma`mleketlik pedagogika instituti (Ha`zirgi ped. Universitet) «Biologiya oqitiw metodikasi» kafedrasi du`zildi. Biologiya oqitiw metodikasi kafedrasi tek O`zbekstanda emes, ba`lki qon`silas Qazaqstan, Tu`rkmenstan, Ta`jikstan, Qirg`izstan Respublikalari ushin ha`m 15 ten artiq joqari da`rejeli metodist alimlar jetistirip berdi. Metodist alimlardan E.A.Narbekov, M.Mahkamov, A.T.Gafurov botanika, zoologiya pa`ninen o`tkizilgen ekskursiya tu`rlerin olardi o`tkiziw metodikasi, onda oqiwshilar ta`repinen alip barilg`an gu`zetiwler, ta`jiriybelerdi aytiwg`a boladi. 1950-jildan baslap N.M.Berzelin basliq 1 gruppa russ metodistlerdin` xususiy biologik tu`siniklerdi ta`dbiq qildi. Olardin` pariqli ra`wishi 1970-jildan baslap, A.T.Gafurov uliwma biologik tu`siniklerdi xususan, «Kletka» zatlari ha`m energiya almasiw «Irsiyat ha`m o`zgeriwshen`lik», «Organikaliq du`n`ya revolyutsiyasi» tag`i tu`siniklerden oqiwshilar qanday o`zgertiwler haqqinda gu`zetiw, ta`jiriybe jumislardi alip bardi ha`m bul iste «Uliwma biologiya tu`siniklerdi sho`lkemlestiriw» degen tema oqiw metodika qollanbasin jaratti. Adam annatomiyasi ha`m fiziologiyasi oqiw pa`ni boyinsha laboratoriya jumislarin alip bariw tuwrisinda A.M.Qodirovtin` oqiw qollanbasi mekteplerde ken` qollanbaqta. Maxalliy materiallar tiykarldang`an halda klassin tisqari jumislardi qanday temada o`tkeriw kerekligi A.T.Gafurov, S.K.Qabirova qollanbasi jaratildi. Keyingi payitta evolyutsiyanin` buziliwi aqibetinde suw, hawa, topiraq tu`rli shig`indilar menen pataslang`an jerdin` alip bariwi. Bul o`z na`wbetinde o`simlikler ha`m haywanlar adam jasawina tosqinliq qilmaqta. Usi orindi mekteplerde alip barilg`an ekologik ta`lim-ta`rbiyag`a ju`da` a`hmiyetli beriw za`ru`rligin ko`rsetti. Bul ma`selenin` kerekligin itibarg`a alip, A.T.Gafurov, O.N.Nasirov mekteplerde oqitiwshilar menen birgelikte o`tkizilgen ta`jiriybelerge tiykarlanip mektep biologiya kursinda ta`biyatti qorg`aw tu`sinigin rawajlandiriw M.Nishanbaeva «Mekteplerde ekologik ta`lim-ta`rbiyani a`melge asiriw ka`bi qollanbalardi shig`ariw» edi. Respublikamizda metodistler biologiyanin` tek uliwma metodikasi menen emes, ba`lki xususiy metodikasi menen shug`illana basladi.