4-loyiha hisob ishi Ekonometrik tadqiqotlarda vaqt qatorlari

Stat→Basic statistics→display descriptive statistics

Asosiy statistikalardan ko’rib turganimizdek, berilgan muddat davomida kasallanganlarning kunlik hajmi ozining maksimum nuqtasiga 12-kunida erishgan bolib, u 69 donani tashkil etgan. Undan keyingi muddatda bu nuqtaga erishilmagan. Eng minimum nuqtasi esa 17- kunga to’g’ri keladi va shu kunda kasallanganlar soni 7 taga to’g’ri kelgan . Barcha kundagi kasallanganlar hajmining o‘rtachasi esa 34.85 tani ko’rsatdi. Shu o‘rinda medianasi 33.5 taga teng bo‘ldi. O‘rtacha kvadratik chetlanish 19.52tani tashkil qildi. Berilgan qiymatlarning regressiya chizigi atrofida qanchalik sochilganligi esa 4.37 donani korsatadi:

Statistics

Variable	Mean	SE Mean	StDev	Minimum	Q1	Median	Q3	Maximum
Kasallar	34,85	4,37	19,52	7,00	16,50	33,50	46,75	69,00

Grafik va unga oid dastlabki xulosalar:

Vaqt qatori - bu bir xil vaqt oralig‘ida (sekund, minut, oy, kvartal yoki yil) to‘plangan ma’lum bir ma’lumotlar ustidagi kuzatuv.

Grafikdan kasallanganlar miqdori har bir davrdagi ozgarishi tendensiyasini kuzatishimiz mumkin. Umuman olganda grafikni bir nechta qismlarga bolib organish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Grafikdan korinib turibdiki dastlab, kasallanganlar soni X ning qiymati ortish tendensiyasiga ega va bu holat 4-davrda pasaygan. 5-davrdan boshlab kasallanganlar soni X ning qiymati umumiy kamayish tendensiyasiga ega. 8-davrdan boshlab esa kasallanganlar soni X ning qiymati so’ngi davrgacha 12- va 19-davrlarni hisobga olamasak kamayish tandensiyasiga ega . Umuman olganda kasallanganlar soni X ning qiymati deyarli kamayaish tandensiyasiga ega. Demak, trend mavjud. Mavsumiylik va siklikni esa yoq ekanligini grafikdan osonlikcha korish mumkin.

Yuqoridagi masala uchun korellogramma quyidagicha ko‘rinishda bo‘ladi.
Avtokorrelyatsiya grafigidan quyidagicha xulosalarni qilishimiz mumkin:
Qoidani esga oladigan bo‘lsak, trend mavjud bo‘lishi uchun qator nostatsionar bo‘lishi kerak. Qator nostatsionar bo‘lishi uchun esa korrelogrammadagi dastlabki bir nechta korrelyatsiya koeffitsiyentlari chegaraviy chiziqdan tashqarida yotishi kerak. Korrellogrammadagi ikkita lag chegaradan tashqaridaligi uchun, bizning modelimizda trend mavjud ekan va o‘z-o‘zidan qator nostatsionardir.

Shuningdek, korrelyatsiya koeffitsiyenti tobora kamayib borayotganligi va bir xil qiymatni qayta qabul qilmayotganligi uchun mavsumiylik va siklik yo‘q ekan degan xulosaga ham kelamiz.

Trend modeli (chiziqli va parabolik modellar tahlili)

Chiziqli trend modelini ko‘rib chiqamiz:

Trend tenglamasi:

X(Kasallanganlar soni) = Yt = 48,11 - 1,262×t

Determinatsiya koeffitsiyenti:

R²= 0,352ga teng.

Xatoliklari:

Accuracy Measures

MAPE	64,949
MAD	15,421
MSD	309,038

Grafigi:

Forecasts

Period	Forecast
21	21,5947
22	20,3323
23	19,0699

Endi parabolik trend modelini ko‘ramiz:

Trend modeli tenglamasi:

Y(kasallanganlar soni) = Yt = 36,7 + 1,85×t - 0,148×t^2
Determinatsiya koeffitsiyenti:

R²= 0,385

Xatoliklari:

Accuracy Measures

MAPE	62,040
MAD	14,794
MSD	289,771

Forecasts

Period	Forecast
21	10,1868
22	5,6650
23	0,8469

Grafigi:



Demak, parabolik modelimiz yordamida bashorat qilgan keyingi kasallanganlar miqdori chiziqli trend modelida qilingan bashoratimizga nisbatan aniqroq chiqar ekan.