4-ma’ruza (2 soat)

5.Texnosferada havo muhitining kо‘rsatkichlari, ularning mehnat faoliyatiga ta’siri, ishlab chiqarish mikroiqlimining gigiyenik meyorlari, ularning inson organizmiga ta’siri.

Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish zonalari (texnosfera) havo muhiti quyidagi ko„rsatkichlar orqali belgilanadi:

• 
  havo harorati, °C;
  
• 
  havoning nisbiy namligi, %;
  
• 
  havo bosimi, mm. simob ust. yoki Pa;
  
• 
  havo harorati yo„nalishi, m/c bilan aniqlanadi.
  

Bulardan tashqari metereologik sharoitga ta‟sir etuvchi ishlab chiqarish omillari ham mavjud bo„lib, ulardan ishlab chiqarish korxonalandagi har xil qurilma-uskunalar va ishlov berilayotgan matenallar, modda ar yuzasidan tarqaladigan issiqlik nurlari havo haroratining oshishiga olib keladi. Aynan mana shu omillar ish joylaridagi mikroiqlimni tashkil etadi.
Mikroiqlim omillari insonning mehnat faoliyatiga, sog lig iga ju a katta ta‟sir ko„rsatadi. Chunki, mikroiqlim omillanmng bir vaqtda hammasi deyarli ta‟sir qiladi. Masalan, sovuq sharoitda is.tuvchi omillar hamda shu bilan birga texnologik jarayonlardan ajralib chiqadigan bug va parlar hisobiga nisbiy namlik ortib ketganida, uni normallashtiruvchi
30
omil bo lish, mumkin. Ba‟zi hollarda bu omillarning bir-biriga qo„shilib ketishi natijasida zararli ta'sirlar ortib ketishi mumkin. Masalan, nisbiy namhk _va haroratning ortib ketishi inson uchun og„ir sharoitni vujudga keltiradi. Bundan tashqari ish joylaridagi havo harakatining oshishi harorat yuqori bo‟ lgan vaqtda ijobiy natija beradi, harorat past bo„lgan vaqtda esa salbiy natijaga olib keladi. Bundan ko'rinadiki, ishlab chiqarishning
IhtlT ч T r? ^mS°^{n organizmi issi}q^|ik boshqarilishining buzilishiga sabab bo ladi. Organizmnmg issiqlik boshqarilishi fiziologik va kimyoviy
f^ray°T^{r a}f^{0Slda tana} haroratining bir xil chegarada (36-37,6 °C) saqlab tunsh demakdir. Tana haroratining ko„rsatilgan darajadan ortib ketishini «issiqlash», sovushini esa «sovish» deb
ataladi. Issiqlash va sovush mehanat laohyatim buzuvchi halokatli holatni vujudga keltirishi mumkin Shu sababdan ham inson orgamzmining tashqi muhit bilan moslashuvi (fiziologik mexanizmi) markaziy nerv sistemasining nazorati ostida boladi. Bunday fiziologik mexanizmning asosiy vazifasi organizmda modda almashuvi natijasida issiqlikning ortiqchasini tashqariga chiqarib issiqlik balansini ushlab turadi. Tashqi muhitga moslashuv ikki xil- fizik va kimyoviy bo„ladi. Kimyoviy tashqi muhitga moslashuv, organizmning issiqlash davnda modda almashinuvini kamaytirishi va sovushida esa modda almashuvim oshirishi mumkin. Organizmning tashqi muhitga issiqlik chiqarishi uch yo„l bilan o„tishi mumkin:
,, ,7 °^dam, ^tanasining umumiy yuzasidan infraqizil nurlanish orqali (radiatsiya) havo almashinuvi; ⁴

• 
  tanani o'rab turgan havo muhitini isitish (konveksiya);
  
• 
  terming terlab, bug„lanishi va nafas olish yo‟„llari orqali suyuqhklarning bug„lamshi natijasida.
  

Normal sharoitda kuchsiz havo harorati bo„lgan holda harakatsiz odam organjzmi infraqizil nurlanishi orqali organizm ishlab chiqargan issiqlikning 45/о, konveksiya orqali 30% va terlash orqali 25% ni yo qotishi mumkm. Infraqizil nurlanish va konveksiya orqali issiqlikni yo qotish faqat tashqi muhit harorati tana haroratidan past bo„lgan hollarda bo lishi mumkin. Shum qayd qilish kerakld tashqi muhit harorati qancha kam bo sa, issiqlik yo„qotish shuncha kuchli bo„Iadi. Agar tashqi muhit harorati tana haroratidan yuqori yoki teng bo„Isa, u holda issiqlik ajralish
_{Sun 2}U_f b04_n:_- Masa,m_■ 1 8_„ ,erai_"8
uchun 2,5 KJ (0,6 kkal) issiqlik yo„qotilishi mumkin. Organizmdan
с lqadigan ternmg miqdori tashqi muhit haroratiga va bajarilayotgan ish
turiga bog„liq. Jumladan: harakatsiz organizmda tashqi muhit harorati 151- 1 5 I ga yetadi, terlashga sarflanadigan issiqlik miqdori esa 25003800 kj (600-900 kkal) ni tashkil etadi. Teming bug„lamsh. havonmg harakatiga va nisbiy namligiga, kiygan kiyimning matenaliga bog hq. Agar issiqlik yo„qotilishi faqat terlash orqali amalga oshinlayotgan sharoitda havoning nisbiy namligi 75-80% dan ortiq bo Isa, terning bug„lanishi qiyinlashadi va organizmning tashqi muhitga moslashuvi buzilib, organizmda issiqlik ko„tariladi. Kuchsiz issiqlik ко tanlishi tana haroratining yengil ko„tarilishi, haddan tashqan ter chiqishi, sovuq qotish, nafas olish va qon tomirlar urushining tezlashishi bilan xarakteriana K Agar kuchli issiqlash yuz bersa, unda nafas olish qiyinlashadi qattiq bosh og„rig„i kuzatiladi, bosh aylanadi, nutq qiyinlashadi. Inson tanasida issiqlik ko„tarilishi uning terlashi orqali ko„p miqdorda kerakh tuzlarning kamayishiga olib keladi. Bu holatda teri hujayralandagi tuz miqdonning kamayishi, terming namlikni (suvini) ushlab turish xususiyatinmg susayishiga olib keladi. Bunda inson organizmi tinmay ichilayotgan suvni chiqarib yuborib, kuchli chanqoqlikni keltmb chiqaradi. Bu esa organizmning suv bilan zaharlanishiga olib keladi. Bunday holatlarda organizm paylarida qaltirashlar paydo boMishi, qonn.ng quyuqiash.sh! va kuchli terlash hamda tana haroratining 40-41°C ga ко tanlish, kuzatiladb Qaltirash kasalligi va tana harorati ko„tarilishining oldi olinmasa, о hm bilan yakunlanishi mumkin. Shuning uchun ishlab chiqarish korxonalanda tashkil ailinayotgan gigiyenik shart-sharoitlar yuqoridagi qaltirash va issiqlik urish kasalliklarining oldini oladi. Yuqori haroratli ishlab chiqans tarmoqlarida aynan organizm yo„qotadigan tuzlami tiklash uchim maxsus ichimliklarni
tayyorlash (fitobar) tashkil etilgan Inson «^n.zmiga pas haroratli ta‟sirlar ham uning fiziologik jarayonlannmg bu^i sh'g^ s qobiliyatining susayishiga va organizmning kasallamshiga ol b. кеЫь Past harorat ta‟sirida qon tomirlari torayadi, uzoq vaqt ta sir qihsh natijasida qon tomirlari faoliyati buzilib, orgamzmning sovuq qotish seziladi. Asab tizimlarining sovuq qotishi natijas^a suyaк q° , °УОЯ1 v bel bo„g„imlarida kuchli og„riq, o„pkaga suv yig ilish. (P^vnt), bronx,t va boshqa shomollash bilan bo„gliq kasalliklar yuzada keladi. Inson
2- organizmiga sovuqning ta‟siri, ayniqsa, havo harakati kuchli bo„lib, havoning nisbiy namligi yuqori bo'lgan vaqtda kuchli bo'ladi. Chunki, sovuq haroratdagi nam havo issiqlikni yaxshi o„tkazadi va konveksiya orqali issiqlik yo'qotilishini kuchaytiradi