4-ma’ruza Mavzu: Token Ring tarmog‘i Reja: Token Ring tarmog‘i Tarmoq qurilmalari va ularning vazifalari Token Ring tarmog‘i

2-rasm. Token-Ring tarmoq abonentlarini konsentrator (MAU) 
yordamida halqaga ulash. 
Konsentrator tuzilish jihatidan alohida blok tariqasida jihozlangan bo‘lib, u 
sakkizta razyemlardan iborat, kompyuterlarni adapter kabeli yordamida ulash uchun 
va ikki chetida ikkita razyem orqali magistral kabellar yordamida boshqa 
konsentratorlar bilan ulanish uchun qulay qilib jihozlangan ko‘rinishda ishlab 
chiqariladi. (3-rasm). Devorga o‘rnatiladigan va stol ustiga joylashtirishga 
mo‘ljallangan variantlari ham mavjud. 
Bir necha konsentratorlarni konstruktiv jihatdan guruhga birlashtirish mumkin, 
klaster (cluster), uning ichida abonentlar ham bir xalqaga birlashadilar. 
Klasterlardan foydalanish bir markazga ulangan abonentlar sonini oshirish 
imkoniyatini yaratadi (masalan, klaster tarkibida ikkita konsentrator bo‘lgan holda, 
abonentlar sonini 16 tagacha yetkazish mumkin). 
3- rasm. Konsentratorlarni ikki aloqa yo‘li orqali birlashtirish. 

---

4– rasm. Konsentratorlarni bir tomonlama aloqa yo‘li orqali 
birlashtirish. 
5– rasm. Token-Ring konsentratori (8228 MAU) 
IBM Token–Ring tarmog‘ida axborot uzatish muhiti sifatida avvaliga o‘ralgan 
juftlikdan foydalanilgan, lekin keyinchalik koaksial kabelga mo‘ljallangan 
qurilmalar va shuningdek FDDI standartidagi shisha tolali kabellar ham qo‘llanildi. 
O‘ralgan juft kabellarni ekranlanmagani (UTP) va shuningdek ekranlangani 
(STP) qo‘llaniladi. 
Token–Ring tarmog‘ini asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilardan iboratdir: 
• IBM 8228 MAU turidagi konsentratorlar soni – 12 ta; 
• tarmoqda abonentlarning maksimal soni – 96 ta; 
• abonent va konsentratorlar o‘rtasidagi kabelning maksimal uzunligi – 45 
metr;
• konsentratorlar o‘rtasidagi kabelning maksimal uzunligi–45 metr; 
• hamma konsentratorlarni ulovchi kabelning maksimal uzunligi–120 
• axborot uzatish tezligi – 4 Mbit/s va 16 Mbit/s. 
Hamma ko‘rsatgichlar ekranlashtirilmagan o‘ralgan juftlik ishlatilgan holat 
uchun keltirilgan. Agarda axborot uzatish muhiti o‘zgarsa, tarmoq ko‘rsatgichlari 
MAU 2 
MAU 1 
MAU 3 

---

ham o‘zgarishi mumkin. Masalan, ekranlangan o‘ralgan juftlik ishlatilgan taqdirda 
abonentlar soni 260 tagacha yetishi mumkin (96 ta g‘rniga), kabelning uzunligi 100 
metrgacha uzayadi (45 metr g‘rniga), konsentratorlar soni 33 taga ko‘payadi, 
konsentratorlarni ulovchi kabelning to‘liq uzunligi 200 metrgacha yetadi. Shisha 
tolali kabeldan foydalanganda konsentratorlarni ulovchi kabel uzunligini 1 
kilometrgacha oshirish mumkin bo‘ladi. 
Ko‘rib turibmizki Token – Ring tarmog‘i Ethernet tarmog‘iga qaraganda 
tarmoqning ruxsat etilgan uzunligi va shuningdek tarmoqqa ulanadigan abonentlar 
soni bo‘yicha ham bellasha olmaydi. IBM firmasi o‘z tarmog‘ini Ethernet 
tarmog‘iga munosib raqobatchi sifatida qaraydi. 
Token – Ring tarmog‘ida axborot uzatish uchun Manchester – II kodining 
varianti qo‘llaniladi. Xuddi har qanday yulduzsimon topologiyalari kabi bu 
tarmoqda ham xech qanday qo‘shimcha elektr manbai bo‘yicha moslash va tashqi 
yerga ulash tadbirlari kerak emas albatta. 
Kabelni tarmoq adapteriga ulash uchun DIN turidagi tashqi 9-kontaktli 
razyemdan foydalaniladi. Ethernet adapteri kabi, Token – Ring adapteri ham o‘z 
platasida manzillarni sozlash va tizim shinasini uzish uchun moslamalari bor. 
Ethernet tarmog‘ini adapterlar va kabel bilan qurish mumkin bo‘lsa, Token–Ring 
tarmog‘ini qurish uchun konsentratorlar xarid qilib olish kerak. Bu esa Token – Ring 
tarmoq qurilmalari narxini oshiradi. 
Bir vaqtning g‘zida Ethernet tarmog‘iga qaraganda Token–Ring tarmog‘i katta 
yuklamalarni yaxshi ko‘tara oladi (30 – 40% ko‘p) va kafolatlangan tarmoqqa ega 
bo‘lish vaqtini ta‘minlaydi. Bu xususiyat masalan, ishlab chiqarishga mo‘ljallangan 
tarmoqlar uchun eng zarur hisoblanadi, chunki tashqi xodisalarga sekin e‘tibor qilish 
jiddiy buzilish holatlariga olib kelishi mumkin. 
Token–Ring tarmog‘ida tarmoqqa ega bo‘lishninng markerli usuli qo‘llaniladi, 
ya‘ni halqa bo‘ylab har doim marker harakatda bo‘ladi va abonentlarning xohlagani 
o‘z paketlarini unga qo‘shib uzatishlari mumkin. Shundan tarmoqning eng katta 
afzalligi kelib chiqadi, ya‘ni konflikt holat bo‘lmaydi. Lekin bundan quyidagi 
kamchilik ham kelib chiqadi, markerni butunligini nazorat qilib turishi lozimligi va 

---

tarmoqning ishlashini har bir abonentga bog‘liq ekanligi (abonent kompyuteri 
buzilgan holda albatta u halqadan uzilishi shartligi). 
Markerning butunligini nazorat qilish uchun abonentlardan birortasi ajratiladi 
(u aktiv monitor deb nomlanadi). Uning qurilmalari boshqa qurilmalardan hech 
qanday farq qilmaydi, lekin uning dasturiy vositalari tarmoqdagi vaqt nisbatini 
nazorat qilib turadi va lozim bo‘lganda yangi marker hosil qiladi. Aktiv monitorni 
tarmoq o‘tkazish davrida kompyuterlardan birini tanlanadi. Agarda aktiv monitor 
biror sabab tufayli ishdan chiqsa, maxsus mexanizm ishga tushib, boshqa abonentlar 
(zaxiradagi monitor) yangi aktiv monitor tayinlashga qaror qiladilar. 
Marker - bu boshqarish paketi bo‘lib, uchta baytdan iboratdir (6-rasm): 
boshlang‘ich taqsimlovchi bayt (SD-Start Delimiter, bayt nachalnogo razdelitelya), 
ega bo‘lishni boshqarish bayti (AC – Access Control, upravleniye dostupom) va 
oxirgi taqsimlagich bayti (ED – End Delimiter, konechniy razdelitel). Boshlang‘ich 
taqsimlagich va oxirgi taqsimlagich nafaqat nol va birlar ketma – ketligi, maxsus 
ko‘rinishdagi impulslarni o‘z tarkibiga oladi. 
Taqsimlagichlarning bu sharofati uchun ularni paketning boshqa baytlariga 
hech qachon aralashtirib yuborilmaydi. Taqsimlagichlarning to‘rtta biti qabul 
qilingan kodlashtirishda nol qiymatga ega bo‘lsa, qolgan to‘rtta bitlar qiymati 
Manchester – II kodiga to‘g‘ri kelmaydi: ikki bit oralig‘ida signalning bir qiymati 
saqlanib tursa, qolgan ikkita bit oralig‘ida boshqa qiymat saqlanadi. Qabul qiluvchi 
qurilma sinxrosignalning bunday yo‘qolganini osongina bilib oladi. Boshqarish 
bayti to‘rtta maydonga bo‘lingan (6-rasm): uchta bit navbat o‘rnatish biti, bitta bit 
monitor biti va uchta bit zaxira biti. Navbat biti abonentlar paketlariga yoki markerga 
navbat belgilash uchun kerak (navbat 0 dan 7 gacha bo‘lib, 7 eng yuqori yani eng 
birinchi navbatni bildirsa, 0 esa eng pastki yani eng oxirgi navbatni bildiradi). 
Abonent markerga o‘z paketini, g‘zining navbat nomeri bilan marker navbati to‘g‘ri 
yoki katta bo‘lgan holda qo‘sha oladi. Bit markeri – bu markerga paket qo‘shilganmi 
yoki yo‘qmi ko‘rsatib beradi (1 – marker paketsiz ekanligini bildirsa, 0 – marker 
paketli ekanligini ko‘rsatadi). Monitor biti – birga o‘rnatilgan bo‘lsa, bu marker 
aktiv monitor tomonidan uzatilganligidan xabar beradi. Zaxiralash biti abonentga 

---

tarmoqqa kelajakda ega bo‘lish huquqini band qilish uchun ishlatishga imkon beradi, 
ya‘ni xizmat ko‘rsatish navbatiga turish uchun kerakdir. 
6– rasm. Ega bo‘lishni boshqarish baytining o‘lchami