4-ma’ruza. Sanoat portlovchi moddalari detonatsiyasining fizik mohiyati va uning parametrlarini aniqlash

Sanoat portlovchi moddalari portlaganda ajralib chiqadigan zaharli gazlar va ularning xossalari
Sanoat portlovchi moddalari portlagandan ajralib chiqadigan zaharli gazlar va ularning xossalari. Sanoat portlovchi moddalari portlaganda ma’lum miqdorda quyidagi zaharli gazlar ajralib chiqadi:
Uglerod oksidi;
Azot oksidlari;
Oltingugurt angidridi;
Oltingugurtli vodorod;
Simob bug’lari;
Is gazi (karbonat angidrid).
Uglerod oksidi (CO) rangsiz, hidsiz gaz bo’lib, havoga nisbatan zichligi 𝜌 =0,967. +15^oC haroratli suvda eriydi. Uglerod oksidining havo bilan aralashmasi portlash xususiyatiga ega 12,5-74,2% bo’lsa portlaydi. Uglerod oksidi havo tarkibida kam miqdorda bo’lganda, kuchli bosh og’rig’I, ko’p miqdorda bo’lganda esa zaharlanish oqibatida hishsizlanish, sudirgi berish, havo yetishmasligi va bosh aylanishi kuzatiladi. Uglerod oksidi bilan zaharlangan odamni toza havoga zudlik bilan olib chiqish, yurak to’xtashi kuzatilganda esa sun’iy nafas berish lozim. Uglerid oksidining atmosfera tarkibida ruxsat etilgan qiymati 0,0016% dan oshmasligi shart. Havo tarkibida uning miqdori 0,017% ga yetganda zaharlanish belgilari kuzatiladi. 0,05% bo’lganda bir marta nafas olganda ham zaharlanish kuzatiladi.
Atmosfera tarkibida 0,13%ga yetganda xavfli zaharlanish kuzatiladi. 0,42% ga yetganda o’lim bilan tugaydi.
Azot oksidlari uglerod oksididan ham xavfliroq, zaharliroq bo’lib, kuchli hidga ega, rangi qo’ng’ir sariq. Portlatish ishlaridanso’ng azot oksidi NO ko’rinishida ajralib chiqib, atmosfera tarkibidagi kislorod bilan birikib NO₂ yoki N₂O₄ gaziga aylanadi. Havo tarkibida namlik mavjud bo’lganda hamda kon hajmini devorlaridagi namlik bilan birikib azot kislotasini hosil qiladi. Havo tarkibida 0,02% bo’lganda qisqa muddatli nafas olishda ham o’lim bilan tugaydi. Azot oksidining ruxsat etilgan miqdori 0,0001%.
Oltingugurt angidridi rangsiz gaz bo’lib, nordon ta’mga ega va kuchli zaharli gaz hisoblanadi. Namlik bilan birikib, oltingugurtli kislotani hosil qiladi. Havo tarkibidagi miqdori 0,03% bo’lganda inson hayoti uchun xavfli, ruxsat etilgan miqdori 0,0007%.
Oltingugurtli vodorod (H₂S) rangsiz, aynigan tuxumning hidi keladigan shirin ta’mli gaz. Havo tarkibida 4,6% dan 46%gacha bo’lganda portlash xususiyatiga ega, 0,05% bo’lganda inson hayoti uchun xavfli, ruxsat etilgan miqdori 0,00066%.
Simob bug’lari rangsiz, hidsiz va ta’msiz gaz bo’lib, markaziy nerv sistemasi va buyrakda og’riq bo’lishi bilan kechadi. Ruxsat etilgan miqdori 0,00001 mg/litr, yoki 0,0000008%ga teng.
Is gazi (CO₂) zaharli emas, lekin yer ostida ishlovchilar uchun xavfli. Zaharlanish kuzatilmaydi. CO₂ ning konsentratsiyasi ko’p bo’lganda yurak urish ritmi o’zgaradi. Bosh og’rishi, quloq bitib qolishi kuzatiladi.