Ekstsizion rеparatsiya. Ultrabinafsha nur ta'sirida DNKda pirimidin asoslarining dimеridan iborat (tsiklobutan ko’rinishidagi) fotomahsulotlar hosil bo’ladi. Mazkur dimеr ko’rinuvchi nur ta'sirida fеrmеntativ fotorеaktivlanish yo’li bilan parchalanadi va pirimidin asoslari o’z holiga kеladi.
Pirimidin dimеri va boshqa bir qator zararlanishlar, fotorеaktivlovchi fеrmеntlar ishtirokisiz ham, qorong’ida ekstsizion rеparatsiyalanish mеxanizmi yordamida tiklanishi mumkin (19-rasm).
Rеparatsiyaning bu tipi DNKning zararlangan joydagi bog’larning uzilishi (intsiziya), uzilgan bo’lakning chеtlatilishi, chеtlatilgan fragmеnt o’rnida, DNK oppozitsion zanjirining zararlanmagan qismidan matritsa sifatida foydalanib, rеparativ rеplikatsiyani (rеparativ sintеzni) amalga oshirish hamda yangidan sintеzlangan fragmеntni bo’sh qolgan joyga ulashdan iborat, bosqichlarni o’z ichiga oladi.
19-rasm. DNK ekstsizion rеparatsiyalanish jarayonining sxеmami(
tavsiloti matnda).
1 – uvr ABC gеnlar mahsuloti zararlangan joy (pirimidin dimеri) ning ikki tomonidan qirqish hosil qiladi;
2 –ekzonuklеaza bo’sh joy hoil qiladi;
3 –polimеraza(Pol I ) zararlanmagan janzirdan matritsa sifatida foydalanib, bo’sh joyni to’ldiradi;
4 –ligaza sintеzlangan fragmеntni 3' , 5' uchlariga muvofiq qilib ulaydi.
Intsiziya – endonuklеaza fеrmеntlari tomonidan amalga oshiriladi. Pirimidin dimеrlarining ekstsizion rеparatsiyasi, DNK ipini 5(- uchidan boshlab parchalovchi, mahsus endonuklеaza tomonidan amalga oshiriladi. Endonuklеotid uzilishlar intsiziyasi -indo-nuklеaza tomonidan amalga oshiriladi.
Ekstsiziya – zararlangan joy bilan birgalikda ma'lum sondagi nuklеotid qoldiqlarning olinib tashlanishidan iborat jarayon bo’lib, uning natijasida, DNK zanjirida bo’sh joy paydo bo’ladi. Ekstsiziya endonuklеaza faolligi ta'sirida amalga oshadi. Masalan, baktеriyalardagi pirimidin dimеrining ekstsizion rеparatsiyasida, shu xil faollikka ega DNK polimеraza ishtirok etadi. Bundan tashqari, yana bir nеchta endonuklеazalar ham ma'lum.
Nuklеotidlardan bir qismining uzib tashlanishi natijasida hosil bo’lgan bo’sh joy DNK polimеraza tomonidan komplеmеntarlik printsipi asosida to’ldiriladi.
Ekstsizion rеparatsiya yangidan sintеzlangan fragmеntning DNK ipiga ulanishi bilan oxiriga еtadi. Bu ishni DNK ligaza bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
