4-Мавзу: Метал конструкцияларининг ўзига хос хусусиятлари. Пўлатнинг статик юк остида ишлаши. Пўлат сортаменти Режа

Расм 4.1 Пўлатнинг чўзилишдаги диаграммаси

1. Кам углеродли пўлат. 2.Легирланган пўлат. 3.Мустаҳкамлиги оширилган пўлат.

Е21000 кНсм²-эластиклик (қайишқоқлик) модули,
R_уп_оқ-пўлатнинг оқувчанлик бўйича меъёрий қаршилиги,
R_ип_в-пўлатнинг вақтинчалик қаршилиги
R_уR_уп_m-пўлатнинг оқувчанлиги бўйича ҳисобий қаршилиги,
_m-материалнинг ишончлилик коэффициенти (кучланиш таъсирида пўлатнинг механик хусусиятлари ўзгарувчанлигини ҳисобга олади):
_m1,025-1,15 бўлади.
R_uR_un_m-пўлатнинг вақтинчалик-қаршилиги бўйича ҳисобий қаршилиги.
Пўлат прокат ва қувурлар материали бўйича ишончлилик коэффициентлари.
5.1-жадвал

Назорат усулини белгиловчи стандарт (пўлат маркаси, оқувчанлик чегараси қиймати)	γм
ГОСТ 27772, ГОСТ 535, ГОСТ 10705, ГОСТ 10706, ГОСТ 19281 [оқувчанлик чегараси 380МПа гача (39 кгс/мм^2)], ТУ 14-227-237, ТУ 14-1-4431,ТУ 14-3-1128, ТУ 14-104-133	1.05
ГОСТ 19281[оқувчанлик чегараси 380МПа дан юқори (39	1,10

Металл конструкциялар турли хил шаклли профиллардан ташкил топади. Шакли ва геометрик ўлчамларига кўра фарқланувчи прокат, қувур ва бошқа металл буюмлар ҳақидаги маълумотлар мажмуаси (жадвали) сортамент деб аталади. Сортаментда профилларнинг кўндаланг кесим юзаси, ўлчамлари, геометрик тавсифномалари (A,W,S,I,i) ва бир метрли оғирлиги кўрсатилади.

Металл конструкцияларда қўлланиладиган ёйма пўлат икки гуруҳга бўлинади:
1. юпқа ёки қалин варақсимон пўлат;
2. профилли пўлат-бурчаклик, швеллер, тавр, қўштавр ва ҳ.к. Варақсимон пўлат қуйидагича турларда мавжуд бўлади:
1.Қалин варақсимон пўлат (ТУ 14-1-4431-88). Бу турдаги пўлат 4160мм қалинликда ёйилади, кенглиги 6003600 мм, узунлиги 2000мм дан 12000мм гача қилиб ишлаб чиқарилади;
2.Кенг тасмасимон универсал пўлат ГОСТ 19903-74. ГОСТ 27772-88. (ТУ 14-1-3023-80). Бундай универсал пўлат варақларининг қалинлиги 660 мм, эни 2001050 мм, ва узунлиги 500012000 мм қилиб чиқарилади;
3.Юпқа варақли пўлат (ТУ14-1-4431-88). Бу хилдаги пўлат варақлари 0,23,9 мм қалинликда, 12005000 мм узунликда ва 6002000 мм кенгликда ишлаб чиқарилади.
1.Бурчакликлар тенг ёнли 75x75x6-ГОСТ 8509-86.
2.(ГОСТ 535-88, 27772-88) ва ёнлари тенг бўлмаган, ГОСТ 8510-86, яъни тенгсиз ёнли турларга бўлинади. Бурчакликлар қуйидагича белгиланади: L50x5 ёки L75x50x5. Биринчи ҳолда ёнларининг эни 50мм, қалинлиги 5мм бўлган тенг ёнли бурчаклик, иккинчи ҳолда эса ёнларининг эни 75 ва 50мм,
3.Қалинлиги 5мм бўлган тенгсиз ёнли бурчаклик ифодаланган. Бурчакликлар сортаменти жуда кенг бўлиб, энг кичик профил L20x3 ва энг каттаси эса L250x30 дан иборатдир.
4.Қўштаврлар-20 ГОСТ 8239-72. (ГОСТ 535-88) асосан эгилишга ишловчи тўсинлар сифатида қўлланилади. Сортаментга кўра қўштаврларнинг 10 дан 60 гача навлари мавжуд. Қўштаврнинг нави унинг сантиметрда ифодаланган баландлигига мос келади. Қўштаврларнинг узунлиги 13м гача бўлиб, асосан 6; 9 ва 12м ли қилиб тайёрланади.
5.ТУ14-1-3023-80га мувофиқ, кенг токчали қўштаврлар ҳам ишлаб чиқарилади. Улар уч хил бўлади: тўсинлар учун «Б» маркали, енгил ва оғир устунлар учун «К» маркали ва универсал «Ш» маркали. Кенг токчали тўсинбоп профилларнинг баландлиги 1000мм гача бўлади.
6.Швеллерлар-18 ГОСТ 8240-72. (ГОСТ 535-88). Швеллерларнинг ўлчамлари ҳам уларнинг навлари орқали ифодаланади. Сортамент 5 дан 40 гача навлари бўлган швеллерларни ўз ичига олади.
7.Эгма профиллар қалинлиги 216 мм гача ишлаб чиқилган.
Назорат саволлари :
1. Металл конструкцияларни пайдо бўлиш тарихи?
2. Металл конструкцияларни ривожланиш даврлари хақида маълумот беринг?
3. Қурилиш конструкцияларига қўйилган талаблар ҳақида маълумот беринг?
4. Қурилиш конструкцияларини тежамлилиги нима?
5. Пўлатнинг асосий хусусиятлари нималарга боғлиқ?
6. Пўлатнинг эластиклиги нима?
7. Занглашга қарши қандай курашилади?