4-mavzu. O’zgaruvchan tok elektr zanjirlari. Reja: O’zgaruvchan tok haqida tushuncha va uni hosil qilish
Download 292.75 Kb. Pdf ko'rish
|
4-Ma'ruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch so’z va iboralar
- 4.1. O’zgaruvchan tok haqida tushuncha va uni hosil qilish.
- 4.1. rasm. O’zgarmas elektr toki (direct current-DC), o’zgaruvchan elektr toki (alternating current-AC) manbalari va kuchlanish diagrammalari.
- 4.2. rasm. Sinusoidal va o’zgarmas kuchlanishlarning diagrammalari.
4-mavzu. O’zgaruvchan tok elektr zanjirlari. Reja: 4.1. O’zgaruvchan tok haqida tushuncha va uni hosil qilish. 4.2. Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklarni analitik va grafik ifodalari. 4.3. O’zgaruvchan tok zanjiri elementlari. Tayanch so’z va iboralar: ishlab chiqarish, uzatish, sinusoidal, 50 Gs, chastota, analitik ifodasi, grafik ifodalanishi, vektor ifodalanishi, diagramma, oniy qiymat, davr, faza, burchak siljishi, kompleks son, mavhum qiymat, haqiqiy qiymat, matematik operatsiya, qaytmas jarayon, ilgari yurish, orqada qolish, aktiv, reaktiv, oniy quvvat, maydon energiyasi. 4.1. O’zgaruvchan tok haqida tushuncha va uni hosil qilish. O’zgarmas tok zanjirlarida biz kuchlanishni vaqt davomida o’zgarmas deb qaradik. Haqiqatan ham akkumulyatorlarni kuchlanishi vaqtning biz ko’rayotgan qisqa oralig’ida o’zgarmas bo’ladi (albatta, uzoq vaqt davomida qaralganda akkumulyator zaryadsizlanishi hisobiga kuchlanish asta sekin kamayib boradi).
4.1. rasm. O’zgarmas elektr toki (direct current-DC), o’zgaruvchan elektr toki (alternating current-AC) manbalari va kuchlanish diagrammalari.
O’zgaruchan tok vaqt bo’yicha ma’lum qoida bo’yicha o’zgaradi, ya’ni tokning miqdori vaqtning funksiyasi bo’ladi. Amalda o’zgaruvchan elektr toki deganda kuchlanishning vaqt davomida o’zgarishi tushuniladi. : U = F (t) (4.1) bu erda U – tokkuchlanishning istalgan vaqtdagi oniy qiymati, t – vaqt. O’zgaruvchan tok tushunchasi juda keng manoli bo’lib yo’nalishi, son qiymati, yoki xam yo’nalishi xam son qiymati o’zgarib turuvchi toklarni o’z ichiga oladi. Tokning o’zgarish qonuniyatlari turlicha bo’lishi mumkin. Ayniqsa
radiotexnikada turlicha qonuniyatlar asosida o’garuvchi toklar bilan ishlanadi. Masalan ovozning yozuvi bunga misol bo’ladi. Amalda ishlatiluvchi o’zgaruvchan elektr tokini uchta turga bo’lish mumkin: 1 Faqt miqdori o’zgaruvchan, (pulsatsiyalanuvchi) tok. 2. Miqdori va yo’nalishi o’zgaruvchan tok. 3. Davriy o’zgaruvchan tok. 4.2- rasmda davriy (sinusoidal qonuniyat asosida) o’zgaruvchan tokning va o’zgarmas tokning vaqt bo’yicha diagrammalari keltirilgan.
Biz amalda keng ishlatadigan va er yuzining barcha elektrostansiyalarida ishlab chiqariladigan elektr toki davriy o’zgaruvchan, yoki sinuoidal tokdir. Davriy o’zgaruvchan tokning oniy qiymatlari davr deb ataladigan T-vaqt oralig’ida takrorlanib turadi, ya’ni: U = F (t) = F (t +kT) (4.2) bu erda k – butun sonlar (k =1,2,3, . . .n). T – tebranishlar davri deb ataladi. Davriy o’zgaruvchan kattaliklar sinusoidal funksiya orqali ifodalanadi (masalan fizikadagi matematik mayatnikning yoki prujinaga osilgan yukning xarakat tenglamalari kabi). Xuddi shuningdek kuchlanishning vaqt bo’yicha o’zgarishini ham sinusoidal qonuniyat asosida ifodalash mumkin U = U m sin ω t , (4.3) bu erda ω = 2π /T – burchak tezlik, davrga teskari kattalik chastota bo’lib, u vaqt birligidagi tebranishlar sonini ifodalaydi f = 1/T. Chastota deb 1 sekundda davriy o’zgarishlar soniga aytiladi va uning o’lcham birligi Gs-gers.Demak generatorda chulg’am sekundiga 50 marta aylanadi. Elektrotexnikada standart (sanoat) chastota deganda aynan 50Gs; tushuniladi, lekin ayrim davlatlarda (masalan AQSH da ) 60 Gs chastotali o’zgaruvchan tok ishlab chiqariladi. Boshlang’ich faza musbat bo’ladi 0 , koordinata boshidan chapda, manfiy 0
bo’lsa, o’ng tomonda bo’ladi. Agar
bo’lsa, ularning yo’nalishlari faza jihatidan mos, ya’ni bir tomonga yo’nalgan bo’ladi.
Agar i u bo’lsa, ular qarama-qarshi fazali bo’ladilar. 4.2. Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklarni analitik va grafik ifodalari. Asosiy parametrlar. Tok ifodasidan (A, V, S) ko’rinadiki, sinusaidal o’zgaruvchi funksiya, asosan uchta parametrlar bilan aniqlanadi. 1. Amplituda qiymati
m m E U I ,
; 2. Burchak tezligi (radial/sek); 3. Boshlang’ich faza u e i ,
. Bulardan tashqari ta’sir etuvchi qiymatlar qo’llaniladi. m m I I I 707
, 0 2 ; m m E E E 707
, 0 2 ; m m U U U 707
, 0 2 . O’lchav asboblari ta’sir etuvchi qiymatni ko’rsatadi. Ramka cv burchak tezlik bilan aylanganda magnit oqimining oniy qiymati ramka tekisligiga nisbatan cot
Сos макс (
-magnit oqimi) qonuniyati bilan, ramkaning aylanishi O,O 1 o’qqa nisbatan burchak ostida aylansa magnit oqimi
Сos макс
qonuniyat bilan o’zgaradi. Ramkaning ab va cd tomonlarida elektr yurituvchi kuch – E.YU.K. hosil bo’ladi.
m t E E
sin (A) m E - e.yu.k.ning amplituda qiymati; e - e.yu.k. boshlang’ich fazasi. Agar ramkaning 1-2 qismlariga istemolchi (yuklama - R) ulansa, undan quyidagicha tok o’tadi. R E I m m i m t co I i
sin (V) m I - tok amplituda qiymati; i - tokning boshlang’ich fazasi. YUklamadan tok o’tganida unda kuchlnish hosil bo’ladi. R I U m m u m t co U u
sin (V) m U - kuchlanish amplitudasi; u
Download 292.75 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling