4-MAVZU. STATISTIK JAMLASH VA GURUHLASH
Amaliy mashg’ulot savollari
Statistik svodkalashning statistik guruhlashdan qanday farqli jihatlari mavjud?
1.Svodkalash oddiy va murakab svodkalashlarga bolinadi. ODDIY SVODKALASH deganda olingan malumotlarni guruhlarga bolmasdan toplam boyicha umumiy yakunlarni chiqarish tushuniladi. MURAKKAB SVODKALASH deyilganda malumotlarni dasturda kozda tutilgan belgilar asosida ayrim guruhlarga bolib organish tushuniladi. Jami talabalarni kurslarga va mutaxassisliklarga bolib organish bunga misol boladi. Tor ma`noda svodkalash ham huddi oddiy svodkalash kabi umumiy va guruhiy yakunlarini chiqarish bilan cheklanadi
Statistik guruhlash - bu o’rganilayotgan hodisalarni muhim belgilariga qarab bir xil (turdosh) guruhlar birlashtirishdir.Statistikada guruhlash deb o’rganilayotgan hodisalarni (ob’ektlarni, birliklarni) muhim belgilariga asoslanib turdosh(sifatdosh) guruhlarga (to’plamlarga) birlashtirish yuritiladi. Masalan, aktsioner kompaniyalarni dividend to’lash darajasiga
qarab guruhlarga ajratish.
Agarda to’plangan ma’lumotlarni jamg’arib umumiy ko’rsatkichlar olish bilan chegaralansak, u holda ular turli statistik to’plamlarga tegishli bo’lishi mumkin, natijada ularning tuzilishi va xususiyatlarini aniqlay olmaymiz. Guruhlashning ahamiyati shundaki, u ma’lumotlarni umumlashtirish va tasavvur qilish uchun ixcham, yaqqol shaklda taqdim etishni ta’minlaydi. Bundan tashqari, guruhlash ma’lumotlarga turli jihatdan ishlov berish va tahlil qilish uchun asos yaratadi. Buning uchun guruhlarni bunyod etish belgisi yoki belgilarini tanlash, tuziladigan guruhlar soni va ularning chegaralarini aniqlash ilmiy tartib-qoidalarga tayanishi kerak. Statistika bunday ilmiy printsiplarni yaratgan, ular ichida eng asosiylari quyidagilardan iborat.
Oraliqli qator nima va u qanday tartibda tuziladi?
3. Joriy yil uchun bir tarmoqqa tegishli kichik korxonalarda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi va asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar berilgan:
1-jadval
Kichik korxonalarda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi va asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati
Korxonalarning tartib raqami
|
Asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati, mlrd. so‘m
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, mlrd. so‘m
|
Korxonalarning tartib raqami
|
Asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati, mlrd. so‘m
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, mlrd. so‘m
|
1
|
2
|
3
|
1
|
2
|
3
|
1
|
10,2
|
9,7
|
16
|
14,6
|
14,0
|
2
|
12,8
|
12,5
|
17
|
16,2
|
14,4
|
3
|
15,7
|
16,1
|
18
|
14,9
|
14,5
|
4
|
15,1
|
14,8
|
19
|
15,5
|
17,1
|
5
|
17,6
|
16,5
|
20
|
18,4
|
17,8
|
6
|
19,3
|
21,9
|
21
|
16,5
|
21,2
|
7
|
13,0
|
14,7
|
22
|
11,3
|
10,6
|
8
|
10,0
|
8,3
|
23
|
19,5
|
25,7
|
9
|
10,9
|
9,4
|
24
|
13,9
|
13,0
|
10
|
13,5
|
12,2
|
25
|
17,8
|
18,5
|
11
|
17,0
|
19,6
|
26
|
16,9
|
15,5
|
12
|
20,0
|
19,0
|
27
|
15,5
|
15,2
|
13
|
12,1
|
12,0
|
28
|
14,4
|
14,1
|
14
|
12,7
|
12,4
|
29
|
14,2
|
14,9
|
15
|
14,2
|
17,0
|
30
|
16,3
|
22,3
|
Berilgan ma’lumotlar asosida asosida analitik guruhlashni amalga oshiring.
4. Tijorat banklari ustav fondi qiymati bo‘yicha quyidagicha guruhlangan.
1-jadval
Tijorat banklarining ustav fondi qiymati bo‘yicha guruhlanishi
A hudud
|
V hudud
|
Ustav fondi, mln. so‘m
|
Banklar ulushi, jamiga nisbatan %da
|
Ustav fondi, mln. so‘m
|
Banklar ulushi, jamiga nisbatan %da
|
100 gacha
|
7
|
100 gacha
|
2
|
100-500
|
9
|
100-300
|
5
|
500-1000
|
18
|
300-500
|
6
|
1000-5000
|
34
|
500-700
|
7
|
5000-20000
|
22
|
700-1000
|
12
|
20000 dan yuqori
|
10
|
1000-3000
|
28
|
|
|
3000-5000
|
18
|
|
|
5000-10000
|
14
|
|
|
10000 dan yuqori
|
8
|
Jami
|
100
|
Jami
|
100
|
Ikkala hududni taqqoslash maqsadida ikkilamchi guruhlashni amalga oshiring, banklar ustav fondi hajmi 100 mln so‘mgacha, 100-500, 500-1000, 1000-5000, 5000-10000, 10000 mln. so‘mdan yuqori oraliqkar bo’yicha guruhlansin.
Testlar
1. Guruhlash natijasida to‘plam birliklarini sifat jihatdan bir xil guruhlarga ajratilish – bu:
tuzilmaviy guruhlash
kombinatsion guruhlash
tipologik guruhlash
analitik guruhlash
2. Svodkalash ma’lumotlarni qayta ishlash texnikasiga asoslanib qanday turlarga bo‘linadi:
markazlashgan va markazlashmagan
kombinatsion
oddiy va murakkab
qo‘lda va mashinada
3. Guruhlash asosi qilib olingan belgi nima?
ikkilamchi guruhlash
guruhlash belgisi
guruhlash turlari
guruhlash oralig‘i
4. Quyidagi belgilardan qaysi biri guruhlash uchun asos sifatida olinsa tadqiq etilayotgan ob’ekt soniga e’tibor qaratish zarur bo‘ladi?
sifat belgi
miqdoriy belgi
muqobil belgi
sifat va miqdor belgi
5. Dastlabki guruhlangan ma’lumotlarga asoslanib yangi guruhlarni hosil qilish...
ikkilamchi guruhlash
analitik guruhlash
tipologik guruhlash
tuzilmaviy guruhlash
6. Ikkita qarama-qarshi, bir-birini taqozo etmaydigan belgi qanday nomlanadi?
atributiv
miqdoriy
natijaviy
muqobil (alternativ)
7. Hodisalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish qanday guruhlash yordamida o‘rganiladi?
tipologik
tuzilmaviy
analitik
kombinatsion
8. “Gacha” va “undan yuqori" so‘zlari bilan chegaralangan oraliq qanday nomlanadi?
yopiq
ochiq
teng
teng bo‘lmagan
9. Quyidagilarning qaysi birida yig‘ilib boriladigan vaznlardan foydalaniladi?
ogiva
kumulyata
poligon
gistogramma
10. Taqqoslanayotgan hududlar bo‘yicha guruhlar soni har xil bo‘lib, ma’lumotlarni taqqoslab bo‘lmasa, ularni taqqoslama holga keltirish...
ikkilamchi guruhlash usuli orqali amalga oshiriladi
markazlashgan guruhlash usuli orqali amalga oshiriladi
kombinatsion guruhlash usuli orqali amalga oshiriladi
murakkab guruhlashni hosil qilish yordamida amalga oshiriladi
11. Quyidagilarning qaysi biri atributiv belgi hisoblanadi?
yosh
millat
o‘zlashtirish ko‘rsatkichi
korxonaning foydasi
12. Quyidagilarning qaysi biri miqdoriy belgi hisoblanadi?
millat
mulk shakli
yosh
firmaning nomi
13. Quyidagilarning qaysi biri tipologik belgi hisoblanadi?
aholini jinsi bo‘yicha guruhlash
tarmoqlarda bandlik bo‘yicha aholini guruhlash
ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish ob’ektlarini kapital jamg‘armasi bo‘yicha guruhlash
mulk shakli asosida umumiy ovqatlanish korxonalarini guruhlash
14. Omil belgi...
natijaviy belgi ta’siri ostida o‘zgaruvchi belgi
hodisa miqdori, hajmini ifodalovchi miqdoriy belgi
natijaviy belgiga ta’sir qiluvchi belgi
mahsulotning tannarxini aks ettiruvchi belgi
15. Agar oraliqlar “dan” – “gacha” aniq berilgan bo‘lsa, u holda oraliq...
teng oraliq
teng bo‘lmagan oraliq
yopiq
ochiq
16. Natijaviy belgi ...
omil belgi ta’siri ostida o‘zgaruvchi belgi
omil belgiga ta’sir etuvchi belgi
mahsulotning tannarxini aks ettiruvchi belgi
hodisa miqdori, hajmini ifodalovchi miqdoriy belgi
17. Statistik guruhlash – bu ...
ijtimoiy hodisa va jarayonlarni chuqur va har tomonlama o‘rganish maqsadida ularni muhim belgilari bo‘yicha bir xil guruh va guruhchalarga bo‘lib o‘rganish
muayyan ob’ekt yoki to‘plamlar bo‘yicha statistik ma’lumotlar to‘plami
to‘plamdagi barcha birliklarni bitta ham qoldirmasdan tekshiriladigan kuzatish
hodisani sifat belgilari asosida umumlashtirib ta’riflovchi miqdoriy ko‘rsatkich
18. Agar mehnat unumdorligi va mahsulot tannarxi o‘rtasidagi bog‘lanish o‘rganilayotgan bo‘lsa, u holda quyidagilarning qaysi biri omil belgi hisoblanadi:
mehnat unumdorligi
mahsulot tannarxi
ishlab chiqarilgan mahsulot
mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan vaqt.
19. Murakkab svodkalash – bu ...
to‘plamning turli birliklarini sifati jihatdan bir xil guruhlarga, bir xil tiplarga ajratish
ma’lumotlarni dasturda ko‘zda tutilgan belgilar asosida ayrim guruhlarga bo‘lib o‘rganish
ma’lumotlarni guruhlarga bo‘lmasdan, to‘plam bo‘yicha umumiy yakunlarni chiqarish
hodisalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish.
20. Ikki va undan ortiq belgilar bo‘yicha amalga oshirilgan guruhlash – bu ...
oddiy
tipologik
Oõ mmm 9
kombinatsion
Do'stlaringiz bilan baham: |