4-mavzu. Suv resurslaridai foydalanish soxasidagi agrar siyosat. Reja 1

4-mavzu. Suv resurslaridai foydalanish soxasidagi agrar siyosat.
Reja
1. Suvdan foydalanish munosabatlarini tartibga solish borasidagi agrar siyosatni vazifalari.
2.Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi ta’minlashda suvdan foydalanish munosabatlarini tartibga solish borasidagi agrar siyosatni zaruriyati.Kishloq xo’jalik korxonalarini suv bilan ta’minlash.
3. Suv islohotlari va undan foydalanish
1. Suvdan foydalanish munosabatlarini tartibga solish borasidagi agrar siyosatni vazifalari.
Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotining asoslaridan biri bu tabiiy resurslardir. Tabiiy resurslaming eng kerakli unsurlariga esa yer kiradi.Yer resurslari - bu quruqlik yuzasining jam i yig ‘indisi b o‘lib, uning tarkibiga boshqa tabiiy ob‘ektlar ham kiritiladi. Bular: o ‘rmonlar, o ‘sim lik va boshqa tirik organizmlar, suv ob‘ektlari. Yer resurslarining suv ob‘ektlari o‘z ichiga k o‘llar, ko‘lmak va hovuzlar, ariqlami qamrab Oladi. Okean, dengizlar va daryolar esa suv resurslari tarkibiga kiradi. Har bir davlatning yer-suv resurslari tabiat va jamiyatda yashash manbaidir, shuningdek, yer va suv bir-birining mavjudhgini taqozo qiladi.
Iqtisodiyotda muhim iqtisodiy ko‘rsatkichlar mavjudki, ular yer-suv resurslaridan foydalanishda ham muhim rol o ‘ynaydi. Eng avvalo, suv resurslaridan foydalanish darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizim iga to‘xtalamiz. Chunki yer resurslariga chuqurroq va batafsilroq to‘xtalishga to‘g ‘ri keladi. Xalq x o ‘jaligida suvdan foydalanish asosan to‘rt turga bo‘linadi: 1. suvdan asosiy maqsadga m uvofiq foydalanish; 2. suvdan umumiy va m axsus foydalanish; 3. suvdan birgalikda va tanho holda foydalanish; - 4. suvdan birlamchi va ikkilamchi foydalanish.
Suvdan um um iy va maxsus foydalanishning 2 xili mavjud: 1. Suvdan umumiy foydalanish - suvning holatiga ta’sir qiladigan inshootlar yok i texnikaviy qurilmalami qo‘llam ay turib foydalanish; 2. Suvdan maxsus foydalanish inshootlarini yoki qurilmalarini q o‘llash y o ‘li bilan foydalainish. Suv resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda bevosita qishloq x o ‘jalik korxonasida ishlatilgan suv ko‘rsatkichlari aniqlanadi. Suvdan foydalanuvchilar uyushmasi yoki irrigatsiya tizim i boshqarmalarida inshoot va qurilmalami qo‘llashdagi ko‘rsatkichlar asosida suv samaradorligi aniqlanadi.
Qishloq x o ‘jaligida suvdan unumli foydalanish darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizim i quyidagilardan iborat:
- lim it bo‘yicha suv hajmi, m3;
- suvdan foydalanish darajasi, %;
- suv bilan ta’minlanganlik darajasi, %;
- suv bilan ta’minlash xarajatlari, so‘m;
- sug‘orish uchun ajratilgan pul m ablag‘i, so‘m;
- sug‘orish suvidan foydalanish unumdorligi, so‘m;
- so f foyda, so‘m; - rentabellik, %.
Qishloq x o ‘jaliklariga suvni o ‘z vaqtida yetkazib berishni tashkil etish uchun boshqaruv tizim ini bozor munosabatlarida shaldlantirib, iqtisodiy islohotlam i chuqurlashtirish lozim . Qishloq x o ‘jalik korxonalariga suvni yetkazib berish va undan foydalanishda yem ing meliorativ holatiga, shuningdek melioratsiya tizim iga e ’tibor berish kerak. Irrigatsiya deganda, suv resurslari bilan ta’minlash va suv inshootlari faoliyati tushuniladi. M elioratsiya esa yem ing tabiiy unumdorligini yaxshilash chora-tadbirlarining jamlanmasidir. Yer-suv resurslaridan foydalanishda davlat roli nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Davlat tomonidan yer va suv x o ‘jaligiga doir iqtisodiy islohotlar olib boriladi, qonunlar, qaror va farmoyishlar ishlab chiqariladi. 0 ‘zbekiston Respublikasida yer resurslaridan unumli foydalanish uchun "Yer to‘g ‘risida" gi Qonun va "Yer kodeksi" Vazirlar Mahkamasining "Yer m onitoringi to‘g ‘risida" gi N izom i kabilar, suv resurslaridan samarali foydalanish uchun "Suv va suvdan foydalanish to‘g ‘risida" gi qonunlar qabul qilingan.


2.Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi ta’minlashda suvdan foydalanish munosabatlarini tartibga solish borasidagi agrar siyosatni zaruriyati.Kishloq xo’jalik korxonalarini suv bilan ta’minlash
Qishloq x o ‘jalik korxonasini suv bilan ta’minlash esa suv ob‘ektlaridan suvni m e‘yorlar bo‘yicha olishni tashkil etish va foydalanishni tartibga solishdan iborat. Davlat bu ishlami nazorat qilish maqsadidal993 yilda "Suv va Suvdan foydalanish to‘g ‘risida" gi qonunni qabul qildi. Qonun 29 bob, 119-moddadan iborat bo‘lib, suvga doir munosabatlami tartibga solish, suvdan oqilona foydalanish, suvni bug‘lanib ketishdan saqlash, unga zararli ta’sirlaming oldini olish, suv ob‘ektlarining holatini yaxshilash, shuningdek suv ta‘minoti korxonasi bilan suv iste’molchilari o ‘rtasidagi munosabatlami yaxshilash, suvdan unumli foydalanishning huquqiy asoslaridan iborat. Suv uchun haq to‘lash, suvdan limit bo‘yicha foydalanish, nazorat qilishni Vazirlar Mahkamasi belgilaydi. Shuningdek, yer monitoringi kabi suv monitoringi degan tushuncha ham mavjud. Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan suvni monitoring qilish orqali salbiy jarayonlaming sabablari va oqibatlarini o‘rganib, suvdan foydalanish samaradorligini oshirish mumkin. Suvdan foydalanuvchilar qonunlarda belilangan tartibda irrigatsiya va melioratsiya ishlarini bajarishga jalb etiladilar
Q ishloq xo'jaligida foydalaniladigan suvni monitoring qilish orqali salbiy jarayonlam ing sabab va oqibatlari o ‘rganilib, suvlardan foydalanish samaradorligi oshiriladi. Suv iste’m olchilari qonunlarda belgilangan tartibda inigatsiyamelioratsiya ishlarini bajarishga jalb etiladilar. Suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorhgini oshirish yo'llari quyidagilar: 1. Suv resurslaridan foydalanishda suvning aniq hisob-kitobini joyiga qo‘yish; 2. Suv o'lchash qurilmasi, ya’ni gidropostlar qurilishini tashkil etish; 3. Q ishloq x o ‘jalik korxonasida ekin maydonlari atrofidagi ariq, kanal va zovurlar tozaligini doim iy nazorat qilish; 4. Eng asosiysi, suv sarfi isrofgarchiligiga y o ‘l qo‘ymaslik. 5. Belgilangan suv limitlari asosida suvdan tejamli foydalanishni yo'lga qo‘yish va hokazolar. X o‘jaliklardagi miroblaming roli pasayib, xo'jalik boshliqlari irrigatsiya ishlarini to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri o'zlari bilgancha bajarishi oqibatida suv ta'm inotining buzilishi kundan-kunga ko'paymoqda. Hatto xo'jalik ichidagi suv bo‘linadigan inshootlam ing darvozalari e ’tiborsizlik tufayli yaroqsiz holga kelib qolgan. Suv taqsimoti ayrim xo'jaliklarda eski usul bilan taxm iniy ravishda bajarilayotganini inobatga olib, shu kamchiliklami tugatish bilan suv resurslaridan oqilona foydalanishni yo'lga qo'yish mumkin. (6.1-rasm). Shuningdek, suv resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish uchun suv ta'm inoti tizim ini zarur asbob-uskunalar, texnika va mablag'lar bilan ta'minlanishni yo'lga qo'yish lozim . Qishloq xo'jaliklariga suvni o'z vaqtida yetkazib berishni tashkil etish uchun boshqaruv tizim ini bozor munosabatlariga m os ravishda shakllantirib, iqtisodiy islohotlam i yanada chuqurlashtirish maqsadga mubofiqdir. Suv ta'm inoti korxonalarining asosiy vazifasi iste’molchilariga suvni o'z vaqtida shartnoma asosida yetkazib berish va suv uchun sarf-xarajatlami kamaytirishdan iborat. Respublikamizdagi mavjud suv xo'jaligi tashkilotlari, xizm at ko'rsatuvchi tuzilmalar hamda ulam ing hududiy bo'linmalari negizida irrigatsiya tizim lari havza boshqarmasi tuzildi. Havza boshqarmasining vazifasi xalq xo'jalik tarmoqlari hamda qishloq xo'jalik korxonasida mahsulot yetishtirish uchun suv bilan ta’minlash va suv xo'jaliklariga servis xizm ati ko'rsatishdan iborat.