4-mavzu: Tarbiya nazariyasi. Tarbiyaning umumiy metodlari. Tarbiya turlari. Reja

Huquqiy tarbiya
«Ilm ila o’z haq-huquqi sari intilish bandasi uchun farzdir va u hayot ekanmi, ani ado etmog’i zarur» - deb ta’kidlagan M.Ulug’bek.
«O’z haqini himoya qilish yo’lida qurbon bo’lgan odamning o’limi naqadar yaxshi o’limdir. Qonunchilik ijtimoiy hodisalardan biridir, u hyech qanday orqaga qaytishga yo’l qo’ymaydi. Undan hatto zarracha orqaga qaytish ham qonunni buzishdir» (Hadis). Buyuk bobomiz A.Temur «Qonun hukmron bo’lgan joyda erkinlik bo’ladi» degan dono so’zlarni oltin harflar bilan yozib qo’yishga amr bergan edi deb ta’kidlaydi I.A.Karimov «Buyuk kelajak sari» asarida (624-bet). O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 4 yanvardagi «O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasini o’rganishni tashkil etish» to’g’risidagi farmoyishi asosida mamlakatimiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida «O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasini o’rganish» o’quv kursi joriy qilindi. Farmoyishga asosan 2001 yil 1 sentyabdan e’tiboran respublikamizda uzluksiz ta’lim tizimida bog’chadan to oliy ta’limning yuqori bosqichi – magistraturagacha huquqiy bilimlarni o’rganish avvalam bor Konstitusiyadan boshlandi.
Barcha ta’lim turlari uchun bolalar va o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, huquqiy ong va madaniyatni shakllantirishga qaratilgan Konstitusiyani o’rganish bo’yicha dasturlar, darsliklar, adabiyotlar yaratish vazifalari kun tartibiga qo’yildi.
Yuqoridagi vazifalardan kelib chiqib umumiy o’rta ta’limning boshlang’ich sinflarida 10 soatdan «Konstitusiya alifbosi» va 5-7 sinflarda «Konstitusiya olamiga sayohat» (14 soat) darslari joriy etildi. Boshlang’ich sinflarda ona tili, atrof olamni muhofaza qilish va o’qish darslarni o’rganish tarkibida o’rganiladigan bo’ldi.
Hammamizga dunyo xalqlari tarixidan ma’lumki, har bir millat va elatlar faqat o’z erkinliklarini qo’lga kiritgandan so’nggina
Markaziy Osiyo xalqlari ko’p ming yillik boy huquq va huquqiy madaniyatga ega. Islom huquqshunosligi asosan Qur’oni Karim va sunnati nabaviyya asosida shakllanadi va sunnat negizini tashkil etuvchi hadislarni jamlab kelajak avlodni huquqiy tarbiyalash ehtiyoji vujudga keldi. Dastlabki urinishlar natijasida Zayd ibn al-Hasanning «Majma’ ul fiqh», Malik ibn Anasning «al-Muvatga» va Ahmad ibn Hanbaning «al-Musnad» nomli hadislar to’plamlari vujudga keldi. Lekin ular hadislarni saralab to’plashni vazifa qilmay, huquqiy tarbiyaga javob berishga asos bo’ladigan zarur hadislarni to’plash bilan cheklanganlar. Keyinchalik bu faoliyat hadis ilmi bilan shug’ullanuvchi olimlar tomonidan davom ettirildi. Ulardan butun islom olamida e’tirof etilgan «Olti ishonchli to’plam» (Qutub assihah as-sitta) deb yuritiladigan to’plamlar alohida o’rin tutadi. Bular imom al-Buxoriy va imom Muslumlarning «Jome’ as-sahih» (ishonchli to’plam), an Nassoiy, Abu Dovud, at-Termiziy va Ibn Mohjalarning «As-sunan» nomli hadislar to’plamidir.
Buyuk islom olimi, faqiq Burxoniddin al-Marg’inoniy Qur’oni Karim va hadis ilmini mukammal egallab, fiqh-islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur bilimga ega bo’lgan va huquqiy tarbiya sohasini beqiyos durdonalar yaratgan. U Samarqandga ko’chib borib, butun islom olamida mashhur «Al-hidoya» asarini 573 yilda yozgan (1170 yil milodiy). Bu asar ovrupa xalqlari tillariga tarjima qilinib, katta qiziqish bilan o’rganilganidan uning ko’pgina mamlakatlarda huquq ilmi rivojiga sezilarli ta’sir ko’rsatganiga shubha yo’q.
O’zbekiston – mustaqil, demokratik, huquqiy davlat, insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e’tiqodlaridan qat’iy nazar fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlab beradigan davlatdir. Qonuniylik va huquq-targ’ibot tantana qilmasa shaxsning huquq va erkinliklarini amalga oshirib bo’lmaydi. Shu jihatdan «O’zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksi» huquqiy tarbiyada asosiy dasturdir.
O’zbekiston Respublikasi mustaqil bo’lishi munosabati bilan maktablardagi ta’lim-tarbiya ishlari tinimsiz rivojlanib bormoqda.
Respublikadagi sog’lom vaziyat, xalqning moddiy farovonligi va madaniy saviyasining o’sib borayotganligi mehnatkashlarning onglilik va intizomlilik darajasi yuksalganligi tufayli huquqbuzarlik holatlari tobora kamayib bormoqda. Kishilar ongiga jamiyat manfaatlari yo’lida halol mehnat qilish, sofdil, haqgo’y bo’lish, adolatsizlikka, tekinxo’rlikka, ta’magirlikka qarshi murosasiz bo’lish, qonun me’yorlariga hurmat nazari bilan qarash kabi hislatlar ko’proq singib bormoqda. O’quvchilar ongiga huquqiy sifatlarni singdirishda tarbiyaning barcha omil va vositalaridan, pedagogik ishning barcha usullaridan oqilona, maqsadga muvofiq foydalanish, hyech shubhasiz o’zining samarali natijalarini beradi.
O’quvchi va yoshlarga huquqiy tarbiya berishda, ularda yuksak fuqarolik his-tuyg’ularini, sifat va hislatlarini tarkib toptirishda ta’lim-tarbiya birligi muhim. Ta’limiy va tarbiyaviy vosita va omillar ko’p. Hozirgi vaqtda davlat ramzlaridan foydalangan holda o’quv-tarbiya ishlarini tashkid etish muhim masalalardan biri bo’lib turibdi. Hayotga qadam qo’yuvchi har bir o’smir o’z respublikasining Qomusini bilishi, unga amal qilishi kerak. O’quvchilarda O’zbekiston Respublikasi madhiyasi, Gerbi va bayrog’iga nisbatan chuqur hurmat-ehtirom tuyg’ularini tarbiyalash ishlarimizning uzviy qismini tashkil etadi.
Hukumat qarorlarida maktablar, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari yosh avlodni har tomonlama yetuk va ma’naviy barkamol tarbiyalashga da’vat etilgan. O’zbekiston Respublikasi fuqrarosi o’z vatanini sevishi, xalqiga cheksiz sadoqatli bo’lishi, O’zbekiston Respublikasining qonun va qoidalarini, ramzlarini yaxshi bilishi va ularga chuqur hurmat bilan munosabatda bo’lishi shart. O’quvchi va talabalarda ana shu his-tuyg’ularni tarbiyalash o’qituvchining muqaddas burchidir.